بررسی تطبیقی و انتقادی عناصر داستانی در منظومه‌های هفت‌پیکر نظامی، هشت‌بهشت امیرخسرو دهلوی، یوسف و زلیخا و لیلی و مجنون جامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.

3 استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

4 استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.

چکیده

بخش عظیمی از خلاقیت­های هنری، به‌خصوص در متون کلاسیک، صرف آفرینش منظومه­ هایی شده است که قدرت آفرینش، تخیل و قصه ­پردازی شاعران را نشان می­دهد. در پژوهش حاضر با در نظر گرفتن هفت­ پیکر نظامی، هشت بهشت امیرخسرو، یوسف و زلیخا و لیلی و مجنون جامی به بررسی تطبیقی و انتقادی این منظومه­ ها پرداخته شده است. نتایج نشان می­ دهد که تأویل­ پذیری، روابط علّی و معلولی مستحکم، ساختار قصه در قصه، غافل­گیری در پایان داستان از ویژگی­ های پیرنگ در هفت پیکر نظامی است. برخلاف نظامی، داستان­های هشت بهشت روابط علّی و معلولی مستحکمی ندارند و پیرنگ داستان­ها اغلب طرح یک چیستان و در نهایت رمزگشایی آن است. در طرح داستان­های جامی اصراری برای ایجاد گره نیست. اغلب شخصیت­های محوری این منظومه­ ها زنان هستند که در این میان، زنان هفت ­ییکر اغلب بسیار باحیا، بی ­باک و اندیشمند هستند و در مقابل آن، زنان منظومه هشت بهشت اغلب شهوت­ران، مکار و خیانتکارند. زنان در منظومه­ های جامی نیز منفعل و مطیع قدرت مردان (پادشاهان، وزراء، پدر و...) هستند. نظامی به توصیف طبیعت و فضای داستان اهمیت ویژه‌ای داده است در صورتی که امیرخسرو به وصف مکر زنان و خیانت­ های آنها توجه بیشتری کرده است. منظومه ­های جامی حد فاصل میان این دو شاعر است و فضاسازی جامی در حوادث داستان، متناسب و در القای مفاهیم مد نظر شاعر بسیار مؤثر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative and Critical Study of Fictional Elements in the Poems of Nezami’s Seven Bodies, Eight Heavens by Khosroudhalvi, Yusof and Zoleykha and Leyli and Majnoon of Jami

نویسندگان [English]

  • Azadeh Setoudeh 1
  • Masoud Pakdel 2
  • Mansoore Tadayoni 3
  • Sima Mansouri 4
1 Doctoral student, Department of Persian Language and Literature, Ramhormoz Branch, Islamic Azad University, Ramhormoz, Iran
2 Assistant professor of the Persian Department of Women's Education, Ramhormoz Unit, Azad Islamic University, Ramhormoz, Iran
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Ramhormoz Branch, Islamic Azad University, Ramhormoz, Iran
4 Assistant Professor, Department of Women's Education, Persian Education, Ramhormoz Unit, Azad Islamic University, Ramhormoz, Iran.
چکیده [English]

A large part of artistic creativity, especially in classical texts, is merely the creation of poems that shows the power of creation, imagination, and storytelling of poets. In the present study, considering Seven Bodies, Eight Heavens by  Khosroudhalvi, Yusof and Zoleykha and Leyli and Majnoon of Jami.  The results show that confirmation of acceptance, cause and effect relationships, story-by-story creation, and surprise a ending  are the characteristics of the plot in the Seven Bodies. Conversely, the stories of the Eight Heavens have strong causal and effect relationships, and the plot of the stories is to plot something and ultimately decipher it. There is no insistence on creating a knot in the plot of Jami's stories. The central characters of these poems are women, among whom the women of the week are very witty, fearless and thoughtful, and in contrast, the women of the eight heavens are lustful, cunning and treacherous. Women in Jami Collection are also passive and obedient to the power of men (kings, ministers, fathers, etc.). The Collection is given to describe the nature and setting of a special story in a picture in which Amir Khosrow pays more attention to the description of women and their betrayals. Jami's poems are the boundary between these two poets, and Jami's setting is proportionate and very effective in inducing the concepts desired by the poet.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Investigation of Fictional Elements
  • Seven Bodies
  • Eight Heavens
  • and Seven Ovrang
  • Leyli and Majnoon
انوشه، حسن. (1381) «منظومه» در: دانشنامه زبان و ادبیات فارسی، جلد دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص 1279-1282.
بری، مایکل. (1385) تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی. ترجمه جلال علوی ­نیا. تهران: نی.
پاینده، حسین.(1391) گشودن رمان. تهران: نیلوفر.
جامی، عبدالرحمن. (1378) هفت اورنگ جامی. تصحیح اعلی­خان افصح ­زاد. تهران: میراث مکتوب.
دهلوی، امیرخسرو. (1391) هشت بهشت. تصحیح حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو. تهران: چشمه.
دیپل، الیزابت. (1389) پیرنگ. ترجمه مسعود جعفری. تهران: مرکز.
رادفر، ابوالقاسم. (1371) کتاب­شناسی نظامی گنجوی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1372) پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد. تهران: سخن.
سیدحسینی، سیدرضا. (1389) مکتب­های ادبی. تهران: نگاه.
صفا، ذبیح­الله. (1368) تاریخ ادبیات ایران، جلد دوم. تهران: فردوسی.
کفافی، محمد عبدالسلام. (1382)  ادبیات تطبیقی، ترجمه سیدحسین سیدی. مشهد: به نشر.
محجوب، محمدجعفر. (1393)  از هفت‌پیکر تا هشت‌بهشت. تهران: مروارید.
محمودی بختیاری، علیقلی. (1376) هفت نگار در هفت تالار. تهران: عطایی.
مستور، مصطفی. (1379) مبانی داستان کوتاه. تهران: مرکز.
مشهدی، محمدامیر. (1389) «نقد سوررئالیستی هفت‌پیکر». متن پژوهی ادبی، دوره 14، شماره 45، صص 159-184.
میرصادقی، جمال. (1387) عناصر داستان. تهران: سخن.
نظامی، الیاس ابن یوسف. (1376) هفت‌پیکر. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: قطره.
نظامی، الیاس ابن یوسف. (1387) خسرو و شیرین. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: قطره.
واعظ­ زاده، عباس؛ قوام، ابوالقاسم. (1398) «خمسه به مثابه نوع ادبی». نقد ادبی، سال دوازدهم، شماره 45، صص 181-221.
یونسی، ابراهیم. (1365) هنر داستان ­نویسی. تهران: سهروردی.