واکاوی مقاومت زنانه در رمان «تاء‌الخجل» اثر فضیلة الفاروق (بر اساس مفهوم قدرت میشل فوکو)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

«مقاومت» مقوله محوری و در عین حال پر ابهام و مورد تردید در اندیشه فوکو است. علت آن، تحلیل­ها و برداشت­های جدید و گسترده فوکو از قدرت است. وی معتقد است قدرت، چیزی نیست که در دست یک فرد، یک طبقه یا نهاد خاصی متمرکز باشد و بر دیگران اعمال شود؛ بلکه در کل جامعه پخش شده است. روابط قدرت بدون «مقاومت» امکان­پذیر نیست؛ زیرا هرجا قدرت هست، مقاومت هم هست، ازاین‌رو مقاومت با استراتژی­ های حساب ­شده به جرح و تعدیل قدرت می­ پردازد. رمان تاء الخجل اثر فضیلة الفاروق نویسنده معاصر الجزایری نمونه بارزی از ستم آشکار برضدّ زنان در جامعه مردسالار و سنّتی الجزایر است، ستمی که از خانواده شروع شده و درنهایت به جامعه، نهادها، قانون و برخی از ادیان ختم می­شود؛ اما زنان این رمان برای درهم­شکستن این سلطه همه­ جانبه مقاومت­هایی در دو بُعد مثبت و منفی از خود نشان داده­ اند. هدف از پژوهش حاضر آن است تا به‌شیوه توصیفی – تحلیلی، مقاومت و مبارزه زنان در برابر سیطره نظام مردسالار را با تکیه بر مفاهیم قدرت و مقاومت میشل فوکو، در رمان تاء الخجل بررسی و تحلیل کند. نتایج نشان می ­دهد قهرمانان زن این رمان در قالب دو نوع مقاومت مثبت و منفی ظاهر شده ­اند. مقاومت مثبت از راه چالش با سلطه مردسالاری (مقاومت در برابر سنت­ها و تقالید)، ادامه تحصیل (اثبات ذات زنانه)، نویسندگی (زبان گویای زنان و آگاهی به طبقه خود) و مهاجرت و مقاومت منفی از طریق انکار زنانگی (مبارزه با گفتمان مردسالار)، خودکشی و جنون با قدرت مردانه مقاومت کرده ­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Women's Resistance in the Novel Ta Al-khejel by Fazileh al-Farooq (based on Michel Foucault's Theory of Power)

نویسندگان [English]

  • Nasrin Kazemzsdeh 1
  • Payman Salehi 2
1 , PhD in Arabic Language and Literature, TarbiatModares University of Tehran,Iran
2 . Associate Professor In Department of in Arabic Language and Literature, ilam University. Iran
چکیده [English]

Resistance" is a central yet ambiguous and questionable category in Foucault's thought. This is due to Foucault's new and extensive analyzes and conceptions of power. He believes that power is not something that is concentrated in the hands of one person, one particular class or institution and applied to others, but is spread throughout society. Power relations are not possible without "resistance"; because wherever there is power, there is resistance, so resistance manipulates power with calculated strategies. The novel "Ta al-khejel" by the contemporary Algerian author Fazileh al-Farooq is a clear example of the blatant oppression against women in Algerian patriarchal and traditional society, an oppression that begins with the family and ends with society, institutions, law and religion. But the women of the novel resist to this all-encompassing dominations. The aim of the present study is to examine the resistance and struggle of women against the domination of the patriarchal system in a descriptive-analytical way and based on the concepts of power and resistance of Michel Foucault. The results show that the female protagonists of this novel have appeared in two types of positive and negative resistance. Positive resistance through challenge to patriarchy (resistance against tradition and imitation), continuing education (affirmation of female nature), writing (expressive language of women and awareness of their classes) and emigration and negative resistance through denial of femininity (struggle against patriarchal discourse), suicide and insanity have resisted male power.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Class Power
  • Women's Resistance
  • Michel Foucault
  • Fazileh al-Farooq
  • Ta-al Khejel
ابرادشه، سوسن. (2013/2014)  المحکی الممنوع فی روایات فضیلة الفاروق. جامعة سطیف، کلیه الآداب واللغات.
بشیریه، حسین. (1381) جامعه ­شناسی سیاسی. تهران: نی.
بوشوشة، بن جمعة. (1999) اتجاهات الروایة فی المغرب العربی. تقدیم محمود طرشونة. تونس: المغاربیة للطباعة والنشر والإشهار.
بوشوشة، بن جمعة (2003) فی الروایة النسویة المغاربیة، ط 1. تونس: المغاربیة للنشر والتوزیع.
پارسانیا، حمید؛ یوسفی، ظاهر. (1395) «بررسی انتقادی مقاومت در اندیشه میشل فوکو». معرفت فرهنگی اجتماعی، سال هفتم، شماره سوم، پیاپی 27، صص 47-72.
حامی، خدیجة. (2013)  السرد النسائی العربی بین القضیة و التشکیل روایات فضیلة الفاروق أنموذجا، مذکرة لنیل درجة الماجستیر، جامعة مولود معمرّی تیزی وزو، کلیة الآداب واللغات.
الخطیبی، عبد الکبیر. (1980)  النقد المزدوج، ط 1. بیروت: دار العودة.
سایمونز، جان. (1390)  فوکو و امر سیاسی، ترجمه کاوه حسین­زاده­راد. تهران: رخ­داد نو.
عاملی ­رضایی، مریم. (1398) «جنسیت و قدرت در گفتمان زنانه رمان­نویسی ایران (با تکیه بر رمان­های زنان در دو دهه 70- 80)». نقد و نظریه ادبی، سال چهارم، دوره دوم، شماره پیاپی 8، صص 99-124.
عطوی، سمیه. (2018)  الذات المقنعة فی الروایة الجزائریة روایات فضیلة الفاروق أنموذجا، أطروحة مقدمة لنیل شهادة دکتوراه فی الأدب العربی، جامعة محمد بوضیاف بالمسیلة، کلیة الآداب و اللغات.
عنایت، حلیمه؛ سروش، مریم. (1388) «میزان و نوع مقاومت زنان در رویارویی با ساختار قدرت در زندگی روزمره»، پژوهش زنان، دوره 7، شماره 2، صص 85-112.
الغذامی، عبدالله محمد. (2006)  المرأة و اللغة، ط الثانیة، المرکز الثقافی العربی.
الفاروق، الفضیلة. (2002) تاء الخجل. بیروت: دار الریس للکتب والنشر.
فوکو، میشل. (1386) اراده به ­دانستن، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهان دیده. تهران: نی.
فوکو، میشل.  (1389) الف، «سوژه و قدرت» در: تئاتر فلسفه، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهان دیده. تهران: نی.
فوکو، میشل. (1389) ب، «مصلحت دولت در تئاتر فلسفه»، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهان دیده. تهران: نی.
فوکو، میشل. (1390) باید از جامعه دفاع کرد، ترجمه رضا نجف­ زاده. تهران: رخ­داد نو.
فوکو، میشل. (1991) استعمال اللذات، ترجمة جورج أبی­صالح. بیروت: مرکز الأنماء القومی.
کرام، زهور. (2006) الکتابة النسائیة المغربیة، أفق مفتوح علی التنوع خاص بأعمال ملتقی الکتابة النسویة، منشورات الوطنی للبحث فی الانثروبولوجیا الاجتماعیة والثقافیة.
المودن، حسن. (2009) الروایة والتحلیل النفسی، قراءات من منظور التحلیل النفسی، ط 1. الجزائر: منشورات الاختلاف.
میلز، سارا. (1392) میشل فوکو، ترجمه مرتضی نوری. تهران: مرکز.
نوابخش، مهرداد؛ کریمی، فاروق (بی­تا). «واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو».  مطالعات سیاسی، صص 50-67.
هیندس، باری. (1390) گفتارهای قدرت از هابز تا فوکو، ترجمه مصطفی یونسی. تهران: شیرازه کتاب.