بررسی جریان سیّال ذهن در رمان داستان یک شهر با تأکید بر نقد مضمونی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

چکیده

زمان به‌عنوان یکی از عناصر اصلی نقد ادبی و رمان، از منظرهای مختلف قابل بررسی است. ژرژ پوله (1902-1999 م) یکی از نظریه‌پردازانی است که با تأکید بر اهمّیت عنصر زمان، برمبنای تصاویر و فضای داستانی، به درک نویسنده از زمان می­پردازد. او بر آن است تا به­یاری تصویرسازی نویسنده در داستان، ابعاد زمانی تأثیرگذار در خلق شخصیّت و پیش­برد روایت، ما را با فضای غالب بر داستان آشنا کند تا ازراه واکاوی فضا به دریافتی دیگرگونه از متن دست یابیم. احمد محمود، از نویسندگان برجستة معاصر است که بررسی آثار او اهمّیت عنصر زمان و مؤلّفه‌های وابسته به آن را در خلق روایت، شخصیّت و فضای داستانی نشان می­دهد. به‌کارگیری جریان سیّال ذهن در رمان داستان یک شهر، روایت رویدادها در بستری از کش و قوس­های زمانی و فضاسازی پیاپی تحت تأثیر تداعی­ها و گسست­های زمانی، موجب شد این رمان را با روش توصیفی - تحلیلی و با تأکید بر نقد مضمونی ژرژ پوله بررسی کنیم. برآیند این بررسی نشان می­دهد که تغییر مداوم زمان داستان بین حال و گذشته، روایت مدّتی طولانی از گذشته از دریچة لحظاتی محدود از حال، تقابل زمان ذهنی و زمان عینی و بازنمایی لایه­های درونی ذهن راوی، بهره­گیری از تداعی­های مکرّر، جابه­جایی متناوب زمان و مکان، همه از ویژگی­های داستان سیّال ذهن است که در این رمان دیده می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of Streams of Consciousness in Dastane yek shahr Novel with Emphasis on Thematic Criticism

نویسنده [English]

  • Safieh Tavakkoli Moghaddam
Assistant Professor of Persian language and literature, Payam Noor, Tehran, Iran
چکیده [English]

Time, as one of the main elements of literary criticism and novels, can be examined from different perspectives. Georges Poulet (1902-1999) is one of the theorists who, by emphasizing the importance of the element of time, based on images and narrative space, deals with the author's understanding of time. With the help of the author's illustration in the story, the effective time dimensions in creating the character and advancing the narrative, he intends to make acquaint us with the dominant space of the story in order to achieve a different perception of the text through space analysis. Ahmad Mahmoud is one of the prominent contemporary writers whose works show the importance of the element of time and their related components in creating narrative, character and narrative atmosphere. The use of the stream of consciousness in Dastane yek shahr Novel, the narration of events in a bed of time and space, and the successive creation of space under the influence of associations and time discontinuities, made this novel descriptive-analytical and with emphasis on criticism. Let's examine the theme of Georges Poulet. The result of this study shows that the constant change of story time between present and past, long-term narration of the past through the lens of limited moments of the present, confrontation of mental time and objective time and representation of the inner layers of the narrator's mind, using association frequent shifts, intermittent shifts in time and space are all features of the stream of consciousness in this novel.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stream of Consciousness
  • 'Dastane yek Shahr
  • Ahmad Mahmoud
  • Thematic Criticism
آتش­سودا، محمّدعلی (1382)، رؤیای بیداری، فسا: دانشگاه آزاد اسلامی.
آقایی، احمد (1383) بیداردلان در آینه، معرّفی و نقد آثار احمد محمود، تهران: به نگار.
احمدی، بابک (1378) ساختار و تأویل متن، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.
اسحاقیان، جواد (1387)، از خشم و هیاهو تا سمفونی مردگان، تهران: هیلا.
ایدل، لئون (1374)، قصه روان شناختی نو، ترجمه ناهید سرمد، تهران: شباویز.
ایگلتون، تری (1380)، پیش­درآمدی بر نظریة ادبی، ترجمة عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
بابک معین، مرتضی (1389)، نقد مضمونی؛ آراء و اندیشه­ها و روش­شناسی ژرژ پوله، تهران: علمی و فرهنگی.
------------- (1394)، «مفهوم مضمون و آسیب­شناسی نقد مضمونی»، پژوهش­های ادب و زبان فرانسه، شمارة 4، صص 77-92.
بیات، محمدحسین (1383)، داستان­نویسی جریان سیّال ذهن، تهران: علمی و فرهنگی.
پاینده، حسین (1389)، داستان کوتاه در ایران، جلد 2، تهران: نیلوفر.
پوله، ژرژ (1385)، «پدیدارشناسی خواندن»، ترجمة محبوبه خراسانی، مهراوه، سال دوم، شمارة 5، 6 و 7، صص 55-78.
------- (1390)، فضای پروستی، ترجمة وحید قسمتی، تهران: ققنوس.
حرّی، ابوالفضل (1390)، «وجوه بازنمایی گفتمان روایی؛ جریان سیّال ذهن و تک­گویی درونی»، فصلنامة پژوهش ادبیّات معاصر جهان، دورة شانزدهم، شمارة 61، صص 25-40.
دستغیب، عبدالعلی (1385)، گفتارهایی در نقد ادبی، شیراز: نوید شیراز.
دیپل، الیزابت (1389)، پیرنگ، ترجمة مسعود جعفری، تهران: نشر مرکز.
زنوزی جلالی، فیروز (1386)، باران بر زمین سوخته، تهران: تندیس.
فروم، اریک (1366)، زبان ازیادرفته، ترجمة ابراهیم امانت، چاپ چهارم، تهران: مروارید.
فلکی، محمود (1382)، روایت داستان (تئوری­های داستان­نویسی)، تهران: بازتاب نگار.
کالر، جاناتان (1382)، نظریة ادبی، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
گلشیری، هوشنگ (1380)، باغ در باغ، جلد 2، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
لاج، دیوید و دیگران (1374)، نظریه­های رمان از رئالیسم تا پسامدرنیسم، ترجمة حسین پاینده، تهران: نیلوفر.
مارتین، والاس (1382)، نظریه­های روایت، ترجمة محمّد شهبا، تهران: هرمس.
محمود، احمد (1378)، داستان یک شهر، چ چهارم، تهران: معین.
مقدادی، بهرام (1383)، فرهنگ نقد ادبی، تهران: فکر روز.
مندنی­پور، شهریار (1383)، ارواح شهرزاد؛ سازه­ها، شگردها و فرم­های داستان، تهران: ققنوس.
می، درونت (1381)، پروست، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: طرح نو.
میرصادقی، جمال (1382)، ادبیّات داستانی، چاپ چهارم، تهران: بهمن.
میور، ادوین (1388)، ساخت رمان، ترجمة فریدون بدره­ای، تهران: علمی و فرهنگی.
وستلند، پیتر (1371)، شیوه­های داستان­نویسی، محمّدحسین عباس پور، تهران: مینا.
یوسا، ماریوبارگاس (1389)، نامه­هایی به یک نویسنده جوان، ترجمة رامین مولایی، چاپ دوم، تهران: مروارید.
References
Abrams, M. H. (1993), A Glossary of literary terms, 6th edition.
Poulet. George (1971), Phenomenology of reading in Hazard Adams (Ed), critical theory since plato, Harcourt Brace Jovanovich, Newyork.
O'Neil, Samuel J. (1968), Interior Monologue in Al Filo del Agua. Hispania, Vol. 51, No. 3,PP 447-456.