آسیب‎شناسی «روایت ذهنی» در نخستین نمونۀ «تک‎گویی درونی» داستان فارسی: داستان کوتاه «فردا» از صادق هدایت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ علوم انسانی (سمت)

چکیده

روایت ذهنی یکی از شیوه‎های رایج روایت در داستان مدرنیستی است که نویسندۀ آن، شخصیّت را در کانون داستان قرار می‎دهد و تمام داستان را، به مثابۀ عرضه‎گاه مستقیم جریان ذهن و اندیشۀ شخصیّت - در مرحلۀ پیش از گفتار، یا در مرحلۀ گفتار - می‎نویسد. چنین رویکردی به روایت، طبیعتاً، نظام زیبایی‎شناختی و معرفت‎شناختی نوینی را ایجاب می‎کند و نویسندۀ روایت ذهنی برای دست‎یابی به آن نظام، هم‌زمان، پنج مؤلّفة «زمان» «مکان» «پیرنگ» «شخصیّت‎پردازی» و «صدای راوی» را در ساخت و پرداختی مدرنیستی و ذهنی عرضه می‎کند. کیفیّت پردازش این مؤلّفه‎ها علاوه بر آنکه سازندۀ صورت و ساختار اثر است، آشکارکنندۀ مبانی معرفتی نویسندۀ آن نیز هست؛ چراکه هدف غایی در روایت ذهنی، عرضۀ دغدغه‎های ذهنی شخصیّت مسئله‌دار و نمایش محدودیّت شناختی و ادراکی او است. هدایت که در سه قطره خون (1311) و بوف کور (1315) خود را به عنوان پایه‎گذار مدرنیسم ادبی در داستان ایرانی شناسانده بود، بعدها در داستان کوتاه «فردا» (1325) آگاهانه کوشید روایتی ذهنی خلق کند و پایه‎گذار این شیوه در داستان فارسی هم باشد. او برای نخستین بار در داستان فارسی، تک‎گویی درونی دو شخصیّت داستان (مهدی و غلام) را در کنار هم قرار می‎دهد و در زمانی ذهنی، به طور مستقیم جریان ذهن و اندیشۀ آن دو را عرضه می‎کند. در مقالۀ حاضر، بر پایۀ چارچوب نظری فوق، به تحلیل روایت ذهنی در داستان کوتاه «فردا» پرداخته‎ایم و کوشیده‎ایم با نگاهی انتقادی، ضعف و قوّت روایت ذهنی این اثر را در دو حوزۀ صورت و محتوا نشان دهیم تا میزان توفیق هدایت در این شیوۀ روایت معلوم شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impairment of Mental Narration in the First Example of Soliloquy in Persian Story: The Short Story Entitled Tomorrow by Sadegh Hedayat

نویسنده [English]

  • Foad Movloodi
چکیده [English]

Mental narration is one of commonest methods of narrating in Modernist stories, in which the writer has centralized the character and all of the story provides a field to directly present the character's thought and his reflection in the level of prologue or conversation. Such approach naturally narrates the aesthetic organ, the novice epistemology, therefore the writer of mental narration has concomitantly presented five features of time, place, plot, characterization, the narrator's voice to access that organ. The quality of process not only makes the structure of literary works, but also it reveals the internal comprehension of writer, because the final aim of mental narration is to present the mental obsessions of characters, limitations, and their perceptions. Hedayat's Three Bloods (1311) and Blind Owl (1315) introduced himself as the founder of literary modernism in Iranian stories. Later, in the short story of Tomorrow (1325) he consciously tried to create the mental narration, he has found this method in Persian stories. He, at first, matched the soliloquy of two characters (Mahdi and Gholam), in order to present their thoughts and reflections. The present study has based on the aforementioned, theoretical approach, to analyze mental narration in the short story of Tomorrow, it is an attempt to critically to depict the weak and strong points of mental narration in the work, in order to emancipate his success.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mental Narration
  • Soliloquy
  • Sadegh Hedayat
  • Short Story
  • Tomorrow
  • Aesthesis
  • Epistemology
آلوت، میریام (1368)، رمان به روایت رمان‌نویسان، ترجمة علی‎محمّد حق‌شناس، تهران: مرکز.
الهی، صدرالدین (1380)، با صادق چوبک در باغ یادها، در کتاب «یاد صادق چوبک»، به کوشش علی دهباشی، چاپ سوّم، تهران: ثالث.
ایدل، له‌اون (1367)، قصّة روان‌شناختی نو، ترجمة ناهید سرمد، تهران: شباویز.
براهنی، رضا (1362)، قصّه‌نویسی، چاپ سوّم، تهران: نشر نو.
بهارلو، محمّد (1387)، داستان کوتاه ایران. چاپ سوّم، تهران: طرح نو.
بیات، حسین (1387)، داستان‌نویسی جریان سیّال ذهن، تهران: علمی و فرهنگی.
پاینده، حسین (1389)، داستان کوتاه در ایران (داستان‏های مدرن)، جلد دوّم، تهران: نیلوفر.
پرهام، سیروس (دکتر میترا) (1349)، رئالیسم و ضدّ رئالیسم، چاپ چهارم، تهران: نیل.
تایسن، لیس (1387)، نظریّه‎های نقد ادبی معاصر، ترجمۀ مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی، ویراستار حسین پاینده، تهران: نگاه امروز: حکایت قلم نوین.
تودوروف، تزوتان (1382)، بوطیقای ساختارگرا، ترجمۀ محمّد نبوی، چاپ دوّم، تهران: آگه.
داد، سیما (1375)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
دیچز، دیوید و استلوردی، جان (1386)، رمان قرن بیستم، در کتاب «نظریّه‌های رمان»، ترجمة حسین پاینده، تهران: نیلوفر.
ریمون کنان، شلومیت (1387)، روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر.
سارتر، ژان پل (1376)، زمان در نظر فاکنر، ترجمۀ ابوالحسن نجفی، در کتاب «خشم و هیاهو» از ویلیام فاکنر، ترجمۀ صالح حسینی، چاپ سوّم، تهران: نیلوفر.
طاهری، قدرت‏الله و لیلا سادات پیغمبرزاده (1388)، «نقد روایت‏شناسانۀ «ساعت پنج برای مردن دیر است» بر اساس نظریۀ ژنت»، فصلنامۀ ادب‏پژوهی، دانشگاه گیلان، شمارة 7 و 8، صص 27-49.
فرزانه، مصطفی (1380)، آشنایی با صادق هدایت، چاپ چهارم، تهران: مرکز.
کتل، آرنولد (1386)، پیشدرآمدی بر رمان مدرن، در کتاب «نظریّه‌های رمان»، ترجمة حسین پاینده، تهران: نیلوفر.
لاج، دیوید (1388)، هنر داستان‌نویسی، ترجمة رضا رضایی، تهران: نشر نی.
لوید، ژنویو (1380)، هستی در زمان، در کتاب «خویشتن‌ها و راویان در ادبیات و فلسفه»، ترجمة منوچهر حقیقی‌راد، تهران: نشر دشتسان.
مندنی‎پور، شهریار (1380)، خواندن فاخته، در کتاب هم‏خوانی کاتبان (زندگی و آثار هوشنگ گلشیری)، گردآورنده: حسین سناپور، تهران: نشر دیگر.
میرعابدینی، حسن (1386)، صد سال داستان‌نویسی ایران، جلد اوّل و دوّم در یک مجلّد، چاپ چهارم، تهران: چشمه.
نجومیان، امیرعلی (1383)، درآمدی بر مدرنیسم در ادبیّات، اهواز: رسش.
هدایت، صادق (1372)، داستان کوتاه «فردا»، در «مجموعه‌ای از آثار صادق هدایت»، گردآوری و مقدّمه از محمّد بهارلو، تهران: طرح نو.