روش های قصّه‌گویی و تمثیل پردازی در آثار منظوم عطّار نیشابوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران، ایران.

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بینالمللی اهل بیت(ع)، تهران، ایران.

چکیده

قصه و تمثیل دو ابزار مهم و راه‌گشا برای شرح و تبیین مسائلی است که بیان آن‌ها به زبان معمول دشوار است یا مخاطب نمی­ تواند آنها را به ­درستی درک کند؛ به همین دلیل شاعران و نویسندگان در طول تاریخ از این دو ابزار برای دست‌یافتن به مقاصد خود بسیار استفاده کرده‌اند. ازجملۀ این اشخاص، می‌توان فریدالدین عطار نیشابوری را نام برد که در جایگاه یک شاعرِ عارف با هدف تفهیم مفاهیم عرفانی به مخاطبان، از قصه و تمثیل در آثار خود بسیار بهره برده است. در نوشتار حاضر، روش‌های بهره­مندی عطّار از حدود دو هزار قصه و تمثیل در موضوعات مختلف تعلیمی و اخلاقی، عاشقانه و همچنین تاریخی در بیان اندیشه‌های عرفانی خویش بررسی شده و مشخّص گردیده است که او به‌عنوان یکی از الگوهای ادبیّات عرفانی، چگونه مفاهیم مورد نظر خود را به‌صورتی ملموس و با بیانی ساده به مخاطبانش منتقل می­سازد و در پایان هر داستان، آموزه­های خویش را بیان می‌کند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا به جایگاه قصه در تبیین مسائل عرفانی پرداخته شده و پس از گونه‌شناسی قصه ­های تمثیلی، نُه روش عطار در داستان­گویی و نقل حکایات به‌دست آمده است که عبارت‌اند از: بهره‌گیری از قصه‌های مشهور و تمثیل ­سازی با آن‌ها؛ 2. بهره­ گیری از شیوه «قصه در قصه»؛ 3. بیان طنزآمیز؛ 4. نتیجه­ گیری در آغاز یا پایان قصه؛ 5. بهره‌گیری از افسانه­ های عامیانه؛ 6.  بهره­ گیری از تیپ­­های گسترده و مردمی؛ 7. قصه­ گویی به زبان مردم؛ 8. بازگذاردن راه تأویل؛ 9. بهره­ گیری از روش قصه­ گویی خداوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Methods of storytelling and allegory in the poetic works of Attar Neyshabouri

نویسندگان [English]

  • Hasan Zolfaghari 1
  • Moslem Nadalizadeh 2
1 Professor in Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Trbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Ahl al-Bayt International University (AS),Tehran, Iran.
چکیده [English]

Storytelling and allegory are two important and instructive tools for describing issues that are difficult to express in an ordinary language orth ones the audience cannot understand properly. Having that in mind, poets and writers throughout history have used these two tools to achieve their goals. Attar Neyshabouri is a great example in this respect who, as a mystic poet, has used stories and allegories in his work with the aim of presenting mystical concepts to the audience. In the present study, Attar's procedure of using around two thousand stories and allegories in various educational and moral, romantic and historical subjects in expressing his mystical thoughts have been studied, and it has been determined that he, as one of the figures of mystical literature, conveys his message to the audience in a tangible and simple way, and at the end of each story, expresses what he has learnt from the story. This resarch, using the descriptive-analytical procedure, investigates the role of story in explaining mystical issues and, after the typology of allegorical stories, the nine methods in storytelling and narration used by Attar are being explained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Storytelling
  • allegory
  • format and meaning
  • Attar Neyshabouri
  • Folk literature
اشرف زاده، رضا. (1390) «آیا داستان زن صالحه عطار ایرانی است؟». فصلنامة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، زمستان، شماره 32 ، صص 40 - 55.
پورمند، حسن­علی؛ روزبهانی، رؤیا. (1397) «تحلیل کهن‌الگویی الهی­نامۀ عطار (داستان زن صالحه) بر اساس نظریات یونگ». شعرپژوهی، بهار، شماره 35، صص 23 - 44.
پورنامداریان، تقی. (1372) دیدار با سیمرغ، چاپ سوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
تسوجی، عبداللطیف. (1386) هزارویک شب. تهران: هرمس.
حبله­رودی. محمّدعلی. (1390) جامع­التمثیل. تصحیح حسن ذوالفقاری. تهران: معین.
حلّاج، حسین بن منصور. (1305 ق). دیوان. بمبئی: چاپخانۀ علوی.
خانه­بیگی، سرور؛ جمالی، شهروز. (1393) «بررسی تمثیلات مشترک میان مثنوی­های عطار و مثنوی معنوی مولوی». عرفانیات در ادب فارسی، ش 19، تابستان، صص86-61.
الخرکوشی، ابوسعد عبدالملک بن محمد. (1427 ق) تهذیب الاسرار فى أصول التّصوف‏. بیروت: دار الکتب العلمیه.
دقایقی مروزی، شمس­الدّین محمّد. (1345) راحةالارواح؛ بختیارنامه. به تصحیح ذبیح­الله صفا. تهران: دانشگاه تهران.
دولتشاه سمرقندی. (1318 ق) تذکرة الشعرا. به تصحیح ادوارد براون. لندن: بریل.
ذوالفقاری، حسن. (1392)یک‌صد منظومه عاشقانه فارسی. تهران: چرخ.
زمانی، کریم. (1372) شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر اول. تهران: اطلاعات.
السراج، ابونصر. (1914) اللّمع فی التصوف.تحقیق نیکلسون، رینولد الن. تهران: جهان.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1388) الهی ­نامه. مقدّمه. تهران: سخن.
صنعتی­نیا، فاطمه. (1369) مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی‌های عطّار.تهران: زوّار.
عباسی، حبیب­الله. (1387) «حکایت­های عرفانی و نقش آن­ها در گفتمان منثور صوفیانه». پژوهشنامۀ علوم انسانی، شمارۀ 58: صص 144-123.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1358) مختارنامه (مجموعۀ رباعیات)، تصحیح و مقدمه از محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: توس.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1384) منطق الطّیر. تصحیح و مقدمه از محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1386) مصیبت‌نامه. تصحیح و مقدمه از محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1388) اسرارنامه. تصحیح و مقدمه از محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1388) الهی‌نامه. تصحیح و مقدمه از محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فرید الدین.(1361) اسرارنامه. تصحیح: سید صادق گوهرین. تهران: صفی علیشاه.
عطّار نیشابوری؛ فریدالدین. (1368) دیوان، چ 5. تصحیح تقی تفضلی. تهران: علمی فرهنگی.
عوفی، سدیدالدّین محمّد. (1352) جوامع­الحکایات و لوامع­الرّوایات. با مقابله و تصحیح و مقدّمه امیر بانو بانو کریمی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فتوحی، محمود. (1386) بلاغت تصویر. تهران: سخن.
گراوند، علی. (1393) «ریخت‌شناسی قصّه­های غزلیّات عطّار». فنون ادبی، دوره 6، شماره 1، تابستان ، صص97-114.  
محمّد بن منوّر. (1386) اسرار التّوحید فی مقامات الشّیخ ابی‌سعید. با تصحیح و مقدمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه­.
مولوی، جلال­الدّین محمّد. (1390) مثنوی معنوی، چاپ اوّل. با مقدّمه و توضیحات احمد خاتمی.تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مؤیّد، حشمت. (1377) سرگذشت زن پارسای عطّار، جشن­ نامه استاد ذبیح ­الله صفا، به کوشش سیّد محمّد ترابی. تهران: نشر شهاب.
یوسفی، غلامحسین. (1363) روان­های روشن. تهران: یزدانی.