کارکردهای عنوان داستان در داستان‌های کوتاه ایرانی(با تکیه بر داستان‌کوتاه‌نویسان شاخص پیش از انقلاب اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

عنوان داستان، نخستین دریچه­ ای است که نویسنده و خواننده از طریق آن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. این نوع پیرامتن کوتاه، با دلالت مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع داستان، اولین عاملی است که خواننده را به دنیای داستان، معنای آن و برگزیدن رویکردی خاص به آن راهنمایی می­ کند؛ به ­ویژه در داستان کوتاه که به سبب کوتاه ­بودنش، از همان آغاز، تک­تک واژگان مقتصدانه و کارکردگرایانه استفاده می ­شوند. نگارنده در پژوهش حاضر، به دنبال آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، کارکردهای عناوین تعدادی از داستان­های کوتاه  نویسندگان شاخص حوزۀ ادبیات داستانی ایران را تبیین و بررسی کند. نتایج نشان می­دهد که از میان کارکرد توصیفی، عناوینی که مربوط به محتوای اثر هستند، کاربرد بسیار چشمگیرتری در مقایسه با عناوینی که دربارۀ فرم یا قالب اثر هستند، دارند؛ همچنین در میان عناوین مضمونی، به ترتیب عنوان­ های استعاری، موضوعی و کنایه­ای و تعریضی شایان توجه نویسندگان بوده­اند. از لحاظ کارکرد ارزش­گذاری، اشاره به مرام و جهان­بینی نویسنده، مسائل فرهنگی همچون اعتقادات و باورهای ایرانیان، مسائل سیاسی- اجتماعی نظیر غرب­زدگی ایرانیان و سلطۀ بیگانگان بر آنان و ناکامی و سرخوردگی حاصل از واقعۀ کودتای 28 مرداد، مسألۀ بینامتنیت و در نهایت اقلیم­گرایی، ازجمله برجسته‌ترین ارزش­های ضمنی و نهفته در عناوین به‌شمار می­روند و بر این اساس، آنها در دو دستۀ تقابلی وضعیت نامطلوب در برابر وضعیت مطلوب و غرب­گرایی در برابر ملی­گرایی قرار می­گیرند. سرانجام، از لحاظ کارکرد جذب­کنندگی، شگردهای محتوایی نظیر جهان‌شمولی، پرسش­انگیزی و هنجارشکنی درخور توجه ویژه داستان­نویسان بوده­اند و بر اساس شکل ظاهری، شگردهایی همچون اختصار و اطناب و اشاره به مسائل بلاغی کاربرد گسترده یافته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Functions of Story Titles in Iranian short stories (based on prominent Short story Writers Before the Islamic revolution)

نویسندگان [English]

  • Amin Banitalebi Dehkordi 1
  • Masoud Foroozandeh 2
1 Ph.D. in Persian language and literature, Faculty of Literature and Humanities, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
چکیده [English]

The title of the story is the first path through which the writer and the reader communicate with each other. This type of short paratext, directly or indirectly implying the subject of the story, is the first factor that guides the reader to the world of the story, its meaning, and the selection of a specific approach to it. This is more evedent when it coms to the short story because of its shortness, each and every word is used sparingly and functionally from the very beginning. In the current research, the author seeks to examine the functions of the titles in a number of short stories by prominent Iranian fiction writers using a descriptive-analytical procedure. The results show that among the descriptive functions, the titles that are related to the content of the work have a much more significant use compared to the titles that address the form or format of the work. Also, among the thematic titles, metaphorical, thematic, ironic, and descriptive titles have been noticed more by authors. In terms of the evaluation function, referring to the author's moral and worldview, cultural issues such as the Iranians beliefs, political-social issues such as the westernization of Iranians, the domination of foreigners over them, and the failure and disappointment resulting from the August 28th coup, the issue of Intertextuality and finally, climateism are among the most prominent implicit and hidden values in the titles. They are provided in two opposite categories comprising; unfavorable situation against favorable situation and Westernism against nationalism. With respect to the function of attraction, content strategies such as universality, questioning, and norm-breaking have been worthy of special attention to story writers, and based on their appearance, strategies such as brevity, admonition, and rhetorical issues have been widely used.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fiction
  • Short Story
  • Story title
  • Title functions
آل­احمد، جلال. (1390) پنج داستان، چاپ سوم. قم: ژکان.
اخوت، احمد. (1371) دستور زبان داستان، چاپ اول. تهران: فردا.
اسفندیاری، محمد. (1370) «عنوان کتاب و آیین انتخاب آن: بخش پنجم». دو ماهنامۀ نقد کتاب، کتاب­شناسی و اطلاع­رسانی در حوزۀ فرهنگ اسلامی، دورۀ 2، شمارۀ 8، صص 126-136.
اسفندیاری، محمد. (1369) «عنوان کتاب و آیین انتخاب آن: بخش اوّل»، دو ماهنامۀ نقد کتاب، کتاب­شناسی و اطلاع­رسانی در حوزۀ فرهنگ اسلامی، دورۀ 1، شمارۀ 2، صص 108-120.
اسلامی­ ندوشن، محمدعلی. (1369) داستان داستان­ها، چاپ سوم. مشهد: توس.
بشیری، محمود؛ آقاجانی­ کلخوران، سمیّه. (1395) «بررسی تطبیقی عنوان در رمان­های ادبیات پایداری با تکیه بر رمان­های اُمّ­سعد و دا». متن پژوهی ادبی، سال 20، شمارۀ 68، صص 93- 115.
چوبک، صادق. (1355) انتری که لوطی­اش مرده بود، چاپ ششم. تهران: جاویدان.
حافظ، خواجه شمس­الدین محمد. (1362) دیوان غزلیات. به تصحیح پرویز ناتل خانلری. تهران: انتشارات خوارزمی.
خوش­حساب، ساناز. (1396) تحلیل جامعه­­شناختی و ادبی عنوان داستان­های فارسی از 1332- 1357، رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، استاد راهنما: موسی پرنیان، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
راودراد، اعظم؛ رحیمی، طاهره. (1394) «تصویر قهرمان در سینمای عامه ­پسند دهۀ 1380». جامعه­ شناسی هنر و ادبیات، دورۀ 7، شمارۀ 2، صص 185- 206.
ژوو، ونسان. (1394) بوطیقای رمان، ترجمۀ نصرت حجازی، چاپ نخست. تهران: علمی و فرهنگی.
ساداتی ­نژاد، سیدمهدی. (1388) «واکنش جریان روشنفکری ایران در برابر لیبرالیسم از دهۀ چهل تا انقلاب اسلامی (با تأکید بر آل‌احمد، بازرگان و شریعتی). فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی، سال پنجم، شمارۀ 17، صص 127- 159.
ساعدی، غلامحسین. (1345) دندیل. تهران: جوانه.
سهیلی، بهروز؛ مراثی، محسن. (1395) «مطالعه کارکرد عنوان در آثار تجسمیِ هنر مفهومی». فصلنامۀ دانشگاه هنر، شمارۀ 18، صص 5- 22.
سعدی، مصلح‌الدین. (1372) کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: نشر محمد.
شفیعی­کدکنی، محمدرضا. (1386) زمینۀ اجتماعی شعر فارسی. تهران: زمانه و اختران.
شیری، قهرمان. (1387) مکتب­های داستان­نویسی در ایران. تهران: چشمه.
شوالیه، ژان و آلن گربران. (1377) فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی، جلد 1 تا 5. تهران: جیحون.
صالحی، سیده­ ساره؛ راستگوفر، سیدمحمد؛ یوسفی، محمدرضا؛ طاهری، فاطمه‌سادات. (1398) «بررسی عنوان داستان­های جنگ حوزۀ کودک و نوجوان (دهۀ شصت و هفتاد)». فنون ادبی، سال یازدهم، شمارۀ 2، صص 51-68.
علوی، بزرگ. (1357) چمدان، چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
قاسم ­زاده، سیدعلی؛ کریمی افشار، سعیده. (1392) «هویّت زنانه در عناوین رمان­های نویسندگان زن پس از انقلاب اسلامی». فصلنامۀ مطالعات داستانی، سال دوم، شمارۀ اول، صص 97-113.
کریستوا، ژولیا. (1381)  کلام، مکالمه، رمان؛ به سوی پسامدرن: ساختارگرایی در مطالعات ادبی. ترجمة پیام یزدانجو. تهران: مرکز.
کزازی، جلال­الدین. (1385) رؤیا، حماسه، اسطوره، چاپ سوم. تهران: مرکز.
کوپر، جی­سی. (1386) فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان. تهران: نشر نو.
گرجی، مصطفی. (1390) «تحلیل نشانه­معناشناختی رمان­های سیاسی فارسی از 1351-1380».  فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 20، صص 183-205.
گلستان، ابراهیم. (1348) مدّ و مه، چاپ اول. تهران: روزن.
گلستان، ابراهیم. (1337) مقدمه­ای بر «از نامه‌های فلوبر». ماهنامۀ صدف، شمارۀ 10، صص 5- 10.
گلشیری، هوشنگ. (1362) جبّه­خانه، چاپ اول. تهران: کتاب تهران.
لک­زایی، نجف. (1383) «لیست سیاه بیگانگان». مجلۀ زمانه (علوم سیاسی)، شمارۀ 22، صص 24- 33.
محمدی، ابراهیم؛ عباسی، حبیب‌الله؛ غفوری حسن‌آباد، عفت. (1393) «خوانش هرمونتیکی نام داستان در سه قطره خون صادق هدایت و ربیع فی الرماد زکریا تامر». کاوش­نامۀ ادبیات تطبیقی، سال 4، شمارۀ 13، صص 145-169.
محمود، احمد. (1339) دریا هنوز آرام است، چاپ اول. انتشارات بنگاه مطبوعاتی گوتمبرگ.
میرعابدینی، حسن. (1377)  صدسال داستان­نویسی ایران، ج ا و 2، چاپ اول. تهران: چشمه.
نامورمطلق، بهمن. (1388) «عنوان­شناسی آثار هنری و ادبی ایرانی»، گردآورنده منیژه کنگرانی. مجموعه مقالات چهارمین هم‌اندیشی نشانه­شناسی هنر به انضمام مقالات هم­اندیشی سینما. تهران: مؤسسه تألیف ترجمه و نشر آثار هنری متن. صص 53- 72.
نبی­لو، علیرضا؛ مهربان، مریم. (1397) «بررسی عنوان بیست رمان تاریخی فارسی و رابطۀ آن با متن». اولین کنفرانس ملی تحقیقات بنیادین در مطالعات زبان و ادبیات. تهران: مؤسسه آموزش عالی اوج آبیک. صص 10-30.
هاشمی، رقیه؛ پورنامداریان، تقی. (1391) «تحلیل داستان ملکوت با تکیه بر مکتب روان تحلیلی». فصلنامۀ زبان و ادب فارسی، سال چهارم، شمارۀ 10، صص 137-156.
هدایت، صادق. (1383) سگ ولگرد، چاپ سوم. تهران: جامه ­دران.
هدایت، صادق. (1381)  انسان و حیوان، گردآوری و مقدمه جهانگیر هدایت، چاپ دوم. تهران: چشمه.
یونسی، ابراهیم. (1379) هنر داستان­نویسی، چاپ ششم. تهران: سخن.