رویکردهای چندگانه در تحلیل حکایت «فقیه و پدر» از گلستان

نویسنده

استادیار دانشگاه گلستان، گلستان، ایران

چکیده

گلستان سعدی به دلیل جامعیت در مضمون و عرضه ابعاد مختلف تجربه انسانی، برای نگریستن از زوایای مختلف قابلیت­های بالقوه زیادی دارد. مبنای نظری این پژوهش از دیدگاه برسلر مایه می‌گیرد که نقد نسبی­ گرا صرفاً قائل به وجود نظریه ­ای واحد نیست و از نظریات گوناگون و حتی مغایر بهره می­ گیرد. رویکرد مطلق­گرا همان­طور که زوایایی پنهان یک اثر را نشان می­ دهد، زوایای بسیار دیگر را نادیده می­ گذارد؛ بنابراین برای رسیدن به بینش عمیق و نشان‌دادن توان­های بالقوه متن، مطلق­ گرایی کارآمد نیست. به تعبیر ایتالو کالوینو، نویسنده ایتالیایی، آثار کلاسیک همواره ابری از گفتمان‌های نقادانه ایجاد می­کنند و هر بازخوانی از آنها، کشف تازه­ای است. این مقاله درصدد است با اتخاذ رویکردهای متفاوت در خوانش حکایتی از گلستان سعدی علاوه‌بر تحلیل زوایای پنهان متن، ایجاز و فشردگی مفهومی را به مثابه وجه هنری این حکایت نشان دهد. در این پژوهش، به روش توصیفی- تحلیلی حکایت «فقیه و پدر» از باب دوم با رویکردهای نقد نو، روایت­ شناسی، بلاغت، بینامتنیت و نقد اخلاقی تحلیل شده است. در نقد نو به مسألة تنش و هم‌پیوند عینی و نیز دلالت­های ضمنی برخی واژگان پرداخته شده است. در روایت ­شناسی جنبه ­های روایی متن خصوصاً از نظر کشمکش و صدای راوی تحلیل شده است. در تحلیل بلاغی، به حکایت از نظر شیوة تأثیر بر مخاطب و روش استدلال نگریسته شده، تحلیل بینامتنی نیز در قالب کاربرد آیه، حکایت درونه­ای، تلمیح به شعر سنایی و تداعی محتوای مشابه در دیگر آثار سعدی ارائه شده است. در نقد اخلاقی، متن با رویکرد اخلاق توصیفی و هنجاری بازخوانی شده است. این رویکردها براساس قابلیت متن و توان خواننده برای به فعلیت درآوردن زوایا و سفیدخوانی­ های متن قابل گسترش است. هریک از این رویکردها به منزله پرتوی است که بر زوایای تاریک حکایت تابانده می­ شود. نتیجة چنین تحلیلی دریافت کلیت اثر هنری و درک ایجازی است که نه در سطح لفظ، بلکه در سطوح معنایی قابل درک است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Multiple Approaches in Analyzing the story of "Faqih and Father" from Golestan

نویسنده [English]

  • Leyla Nowruzpur
Faculty member and assistant professor of Golestan University, Golestan, Iran
چکیده [English]

Golestan Saadi, due to the comprehensiveness of the theme and the breadth of different dimensions of human experience, has many potential capabilities to look at it from different angles. The theoretical basis of this research is based on Bresler's point of view that relativistic criticism does not simply believe in the existence of a single theory and uses various and even contradictory theories. As the absolutist approach shows the hidden angles of a work, it ignores many other angles; therefore, absolutism is not efficient to achieve deep insight and show the potential powers of the text. According to Italo Calvino, the Italian writer, classic works always create a cloud of critical discourses and every re-reading of them is a new discovery. By adopting different approaches in reading a story from Golestan Saadi, in addition to analyzing the hidden angles of the text, this article tries to show the brevity and compactness of the concept as an artistic aspect of this story. In this research, the story of "Faqih and Father" from the second chapter has been analyzed with the approaches of new criticism, narratology, rhetoric, intertextuality and moral criticism. In the new criticism, the issue of objective tension and conjunction as well as the implicit meanings of some words have been discussed. In narratology, the narrative aspects of the text have been analyzed, especially in terms of conflict and narrator's voice. In the rhetorical analysis, the anecdote is looked at from the point of view of the way it affects the audience and the method of reasoning, intertextual analysis is also presented in the form of the use of verse, internal anecdote, allusion to Sana'i poetry and the association of similar content in other works of Saadi. In ethical criticism, the text has been reread with the approach of descriptive and normative ethics. These approaches can be expanded based on the ability of the text and the ability of the reader to actualize the angles and interpretations of the text. Each of these approaches is like a ray that shines on the dark corners of the story. The result of such an analysis is receiving the totality of the work of art and a concise understanding that can be understood not at the word level, but at the semantic level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saadi
  • Golestan
  • Narratology
  • Rhetoric
  • Intertextuality
آلن، گراهام. (1380) بینامتنیت، چاپ اول. ترجمه پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز.
ابوت، پورتر اچ. (1397) سواد روایت، چاپ اول. ترجمه رؤیا پورآذر و نیکا م.اشرفی. نشر اطراف.
ارسطو. (1389) ریطوریقا (فن خطابه)، چاپ دوم. ترجمه دکتر پرخیده ملکی. انتشارات اقبال.
ایگلتون، تری. (1380) پیش­درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمه عباس مخبر، ویرایش دوم. نشر مرکز.
تایسن، لوئیس. (1387) نظریه ­های نقد ادبی معاصر، چاپ اول. ترجمه مازیار حسین ­زاده و فاطمه حسینی. تهران: نشر نگاه امروز.
برسلر، چارلز. (1386) درآمدی بر نظریه ­ها و روش­های نقد ادبی، چاپ اول. ترجمه مصطفی عابدینی فرد، انتشارات نیلوفر.
پاینده، حسین. (1397) نظریه و نقد ادبی درسنامه دانشگاهی، ج1، چاپ اول. انتشارات سمت.
تودورف، تزوتان. (1377) منطق گفت‌وگویی میخائیل باختین، ترجمه داریوش کریمی. تهران: نشر مرکز.
جمشیدیان، همایون. (1399) «تحلیل هرمنوتیکی حکایت عابد و پادشاه براساس مفاهیم قرآنی حکایتی از باب دوم گلستان». نشریه پژوهش‌های ادبی- قرآنی، سال هشتم، شماره۴ (پیاپی ۳۲)، 35-57.
حسینی سروری، نجمه و دیگران. (1395) «شگردهای خلق ایجاز هنری در گلستان سعدی»، نشریه بلاغت کاربردی و نقد بلاغی، دوره 2، ش 1، 89-106.
سعدی. (1369) گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم. انتشارات خوارزمی.
سعدی. (1372) بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ چهارم. انتشارات خوارزمی.
سنایی غزنوی. (1380) دیوان سنایی غزنوی. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، چاپ پنجم. انتشارات سنایی.
عمارتی مقدم، داوود. (1395) بلاغت: از آتن تا مدینه، چاپ اول. تهران: هرمس.
کالوینو، ایتالو. (1381) چرا باید کلاسیک ها را خواند، چاپ اول. ترجمه آزیتا همپارتیان. نشر کاروان. 
کرس، نانسی. (1387) شروع، میانه، پایان، چاپ اول. ترجمه نیلوفر اربابی. نشر رسش.
کرون، پاتریشیا. (1393) جامعه­های ماقبل صنعتی، چاپ اول. ترجمه مسعود جعفری. نشر ماهی. 
گرجی، مصطفی (1383) «مقاله تحلیل گفتمان حکایت جدال سعدی و مدعی با نظر به مؤلّفه‌های گفت‌وگو»، مجله پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره2، 75-88.
مجد، امید؛  غلامی شعبانی، شفق. (1398) «روش­های اقناع مخاطب در گلستان سعدی»، نشریه زبان و ادبیات فارسی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی)، دورة  27 ، شمارة  86 ، 179-193. 
نامور مطلق، بهمن. (1390) درآمدی بر بینامتنیت، چاپ اول. تهران: نشر سخن.
نصر، سید حسین. (1399)  تفسیر معاصرانه قرآن، ج1، ترجمه ان‌شاءالله رحمتی، انتشارات سوفیا.
همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1385) شاعر عشق و زندگی سعدی، چاپ اول. نشر مرکز.
هیلیس میلر، جوزف. (1385) در باب ادبیات، چاپ اول. ترجمه سهیل سمی. تهران، انتشارات ققنوس.
یان، مانفرد. (1399) روایت ­شناسی، چاپ اول. ترجمه ابوالفضل حری، انتشارات علمی و فرهنگی.