پیامدهای شناختی تعمیم پذیری حکایت در کلیله ودمنه، مرزبان‌نامه، گلستان و بهارستان

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

حکایت، تمثیلی است برساخته برای معنادادن به یک تجربۀ جمعی با هدف تعمیم گستردۀ آن به‌عنوان درکی فراگیر از آن تجربه. پرسش پژوهش حاضر  این است که کاربرد حکایت با توان تعمیم فراگیر و قابلیت­های کاربردیش زمینۀ چه پیامدهای شناختی را در خود دارد؟ بررسی علل تعمیم­پذیری در زبان و عناصر روایی در کلیله­‌و‌دمنه، مرزبان‌نامه، گلستان و بهارستان نشان ­می­دهند؛ که زبان حکایت از: واژگان پرکاربرد، ساده و دارای معنای عام، گروه­ های اسمی کوچک و جملات کوتاه آفریده شده­است. ساختار روایی حکایت، کوچک و پیرنگ ساده و کاملی دارد، تیپ­های شخصیتی که با کاربرد اسم­ عام و صفت­ پردازش­ می ­شوند. حادثه­ پردازی با رخدادهایی اندک که در افعال جملات بسیار کوتاه گنجانده­ شده­ اند. صحنه،­­ اغلب با قیدهای زمان و مکان کلی و مبهم پردازش شده ­است. راوی دانای کل درونمایۀ کلی و عام حکایت را در اوج روایت می‌گنجاند؛ بنابراین حکایت به سبب زبان و ساختارش چنان توان تعمیم­ پذیری­ پیداکرده که مصداق­هایش می­ توانند به همۀ انسان­ها در همۀ زمان­ها و همۀ مکان­ها تعمیم ­­­یابند. افزون­ براین ویژگی­های زبانی و روایی تعمیم ­پذیر، قابلیت­های کاربردی به حکایت بخشیده­ است. ازجمله؛ قابلیت به‌خاطرسپاری، قابلیت نقل شفاهی، قابلیت مفهوم ­سازی، قابلیت کاربرد تمثیلی عناصر روایی، قابلیت پذیرش گستردۀ معانی ضمنی، قابلیت معنادارکردن تجربه، قابلیت خیال­ پردازی خلاقانه، قابلیت اقناعی، قاعده سازی. توان تعیم ­پذیری و قابلیت­هایی که حکایت دارد، زمینۀ کاربرد فراگیر آن را فراهم ­کرده ­است و کاربرد فراگیر برخی پیامدهای شناختی را در خود دارد. ازجمله؛ کل­نگری، هویت همگون، ماندگاری باورها، تقلیل­ گرایی در شناخت، دید یک بُعدی به پدیده­ ها، مطلق انگاری و پیشداوری‌های ذهنی‌.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cognitive Consequences of Story Generalization in Kalileh and Demaneh, Marzbannameh, Golestan and Baharestan

نویسنده [English]

  • Sousan Jabri
Associate Professor of Persian Language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

A story is an allegory made to give meaning to a collective experience with the aim of extending its generalization as a comprehensive understanding of that experience. The question of the current research is, what cognitive consequences does the application of the story with its comprehensive generalization ability and practical capabilities have? Examining the causes of generalizability in language and narrative elements in Kalileh and Damneh, Marzbannameh, Golestan and Baharestan show; the language is made up of: commonly used, simple and general meaning words, small noun groups and short sentences. The narrative structure of the story is small and simple and complete, character types are processed by using common nouns and adjectives. Events and few incidents that are included in the verbs of very short sentences. The scene is often processed with general and vague adverbs of time and place. The omniscient narrator includes the general theme of the story at the peak of the narration; therefore, due to its language and structure, the story has become so generalizable that its examples can be generalized to all people in all times and all places. In addition, the generalizable narrative and linguistic features have given practical capabilities to the story. Including; meaningful ability, oral transmission ability, conceptualization ability, ability to apply metaphorical elements of narrative, ability to accept broad implicit meanings, ability to give meaning to experience, ability to imagine creatively, ability to persuade, role play The adaptability and capabilities that have provided the grounds for its widespread use, and its widespread use has some cognitive consequences. Including; Holism, homogenous identity, persistence of beliefs, reductionism in cognition, one-dimensional view of phenomena, absolutism and mental prejudices.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Generalizability
  • Anecdote
  • Kalileh and Damaneh
  • Marzbannameh
  • Golestan
  • Baharestan
آسابرگر، آرتور. (1380)  روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمه محمدرضا لیراوی، چ1، تهران: سروش.
آویشن، الف. (1370) «قیدها در تعمیم‌های معنایی»، ایران‌شناسی، شمارۀ 11، صص589 تا 598.
برونز، مایکل. (1386) «داستان ­نویسی به سبک مینی ­مالیست­ها». ترجمه کامران پارسی‌نژاد. ادبیات داستانی، شمارۀ 110، صص 108-109.
پاینده، حسین. (1385) «ژانر ادبی داستانک و توانمندی آن برای نقد فرهنگ». پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 12-13، صص 37- 48.
جامی، عبدالرحمن. (1367) بهارستان، تصحیح اسماعیل حاکمی. تهران: مؤسسۀ­ اطلاعات.
جبری، سوسن. (1379) بررسی حکایات گلستان با الهام از اصول داستان‌نویسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه فردوسی: مشهد.
جبری، سوسن. (1390) «حکایت و جهان‌بینی ­صوفیانه». بوستان ادب. دانشگاه شیراز، سال سوم، شمارۀ دوم، پیاپی 8، صص 69-98.
جبری، سوسن. ( 1393) «جستجوی اشکال گوناگون روایی در متون منثور فارسی قرن چهارم تا هفتم هجری». نشریه مطالعات داستانی. دانشگاه پیام‌نور، دوره 3، شماره 2، صص23-40.
جرجانی، عبدالقاهر، (1368)، دلائل الاعجاز فی القرآن. ترجمه سید محمد رادمنش. مشهد: آستان قدس رضوی.
حق­شناس، علی­محمد و دیگران. (1377) زبان فارسی  3 و 4. تهران. شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
خطیبی، حسین. (1366)  فن نثر در ادب فارسی. تهران: زوار.
خوانساری، محمد. (1385) دورۀ مختصر منطق صوری. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر.  لغت نامه.
سجادی، سیدمحمود. (1387) «کوتاه و گزیده­گویی در داستان­نویسی». ادبیات داستانی، شماره 114، صص16- 21.
سعدی، مصلح بن عبدالله. (1373)  گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
شریفی، محمد. (1387)  فرهنگ ادبیات فارسی. ویراستار محمدرضا جعفری. تهران: فرهنگ نشر نو، معین.
شیری، قهرمان. (1382)  داستان نویسی شیوه­ها و شاخصه­ها. تهران: پایا.
عسگری، ابوهلال عبدالله بن­سهل. (1372) معیارالبلاغه. ترجمۀ محمدجواد نصیری. تهران: دانشگاه تهران.
 فتوحی رودمعجنی، محمود. (1389)  بلاغت تصویر، چاپ دوم. تهران: سخن.
کامیابی مسک، احمد. (1385) «روند تحول و دگرگونی در آثار هنری». آفرینه، شماره 1، صص 74- 81.
کادن، جی. ای. (1380) فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: شادگان.
کلارک، آرتور سی و دیگران، (1378)، هزار توی داستان. ترجمۀ نسرین مهاجرانی. تهران: چشمه.
محمدی، کامران. (1380) «مینی­مالیسم و ادبیات عصر بی­حوصلگی». آزما، شماره 13، صص36-40.
منشی، ابوالمعالی نصرالله. (1382) کلیله‌و‌دمنه. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر.
محبتی، مهدی. (1386) «سیر تحول قصه در فرهنگ اسلامی- ایرانی از آغاز تا سقوط بغداد).  نامۀ پارسی، شمارۀ 44 و 45، صص5-26.
مکاریک، ایرناریما. (1384) دانش­نامۀ نظریه­ های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر؛ محمد نبوی. تهران: آگاه.
میرصادقی، جمال. (1376) عناصر داستان. تهران: سخن.
وات، ایان. (1378) پیدایی قصّه. ترجمۀ ناهید سرمد. تهران: نشر علم.
وراوینی، سعدالدین. (بی‌تا) مرزبان‌نامه. تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی. تهران: کتابفروشی بارانی. 
یاحقی، محمدجعفر. (1387) جویبار لحظه ­ها: جریان­های ادبی معاصر ایران. تهران: جامی.
تارنمای فرهنگستان زبان و ادب فارسی http://www.persianacademy.ir