بازیابی معنای پنهان در داستان «شهریار و شاه­زمان» از «هزار و یک­شب» بر پایۀ تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

برپایۀ رویکرد فرکلاف در تحلیل گفتمان، متن‌های روایی می‌توانند در بازآفرینی ساختارهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و تولید معنا سهم مهمّی داشته باشند. قصّه‌های هزارویک شب نیز بافتی مبتنی بر تولید معنا در ساختار متن و فرامتن دارند. همچنین قصّة شهریار و شاه­زمان نمونه­ ای است که رابطه تغییرپذیر عمل گفتمان را پنهان کرده­ است. این پژوهش، قصة شهریار و شاه­زمان را بر پایة نظریة تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی­کرده، لایه‌های معنایی پنهان و آشکار متن قصّه را کاویده است. دستاورد این پژوهش نشان­ می‌دهد در سطح توصیف، در این قصّه، بیشتر فعل‌ها وجه خبری دارند و فعل‌های منفی به‌ندرت دیده می‌شود؛ زیرا وجود فعل‌های مثبت و خبری، نمایان‌گر همه ­چیزدانی و حرکت راوی در بطن داستان است و راوی داستان شهریار و شاه­زمان، جای خود را به شخصیّت شهرزاد می­ دهد. در سطح تفسیر نیز این قصّه بیانگر اندیشۀ خیانت­ پیشگی و پتیارگی زنان در جامعۀ مردسالار و مبارزه بر ضد چنین اندیشه­ای است. زاویه تبیین نیز نشان می ­دهد قدرت خیانت­ پیشگی زنان، قدرتی برتر است و در صورت برخورداری مردان از قدرت انتقام خشونت آمیز نیز آرامش روانی به ارمغان نمی‌آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Retrieving the Hidden Meaning in the story of "Shahriar and Shahzaman" from " Hezar-o-yekShab " due to a Critical Analysis of Fairclough's Discourse

نویسندگان [English]

  • Zeinab Karami poor 1
  • Elyas Nooraei 2
  • Khalil Baygzade 3
1 PhD student Of Persian Language and Literature, Faculty Of Literature and human, Razi University, kermanshah, Iran.
2 Assistant professor Of Persian Language and Literature, Faculty Of Literatureand human,Razi University, kermanshah, Iran
3 Associate professor Of Persian Language and Literature, Faculty Of Literature and human, Razi University, kermanshah, Iran
چکیده [English]

According to Fairclough's approach to discourse analysis, narrative texts can play a significant role in recreating cultural, political and social structures and producing meaning. Also, the tale of “Hezar-o-yekShab” owns a context based on meaning production within the structure of the text and hypertext. By the same token, the tale of “Shahriyar and Shahzaman” is an example cloistering the mutable relationship assigned to the act of discourse. This study examines the tale of “Shahriyar and Shahzaman” based upon Fairclough's critical discourse analysis theory at three levels of description, interpretation, and explanation in a descriptive-analytical method. It also explores the hidden and obvious semantic layers of the tale's text. The result of this study shows that at the description level of this story, most of the verbs have an indicative mood, and negative verbs are rarely seen throughout the story because the presence of positive and indicative verbs represents omniscient and the narrator's movement at the heart of the story. While the narrator of “Shahriar and Shahzaman” gives her place to the character of Shahrzad. At the interpretation level, this tale also represents the idea of betrayal and women's termagant in a democratic society, and the struggle against such an idea benefits women's community. The explanation level also indicates that betrayal's power of women is superior, and violence and revenge against them will not bring psychological peace of mind.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical discourse analysis
  • Fairclough
  • Hezar-o-yekShab
  • Shahriar and Shahzaman
آقاگل­زاده، فردوس. (1386). «تحلیل­ گفتمان انتقادی و ادبیات». مجلۀ ادب­ پژوهی ادبیات و زبان­ها، ش1، صص17-28.
بلاعنوان. (2000). ألف لیله و لیله، مقابله و تصحیح الشیخ محمد قطه العدوی، المجلد الثانی. قاهره: مکتبه مدبولی، الطبعه الاولی.
بی­نام. (1383). هزارویک شب، ترجمه عبداللطیف طسوجی، چاپ اوّل. تهران: هرمس.
برسلر، چالز. (1389). درآمدی بر نظریه ­ها و روش­های نقد ادبی، ترجمۀ مصطفی عابدینی فرد، چاپ دوّم. تهران: نیلوفر.
تولان، مایکل. (1386). روایت ­شناسی، درآمدی زبان شناختی ـ انتقادی، ترجمۀ سیّده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، چاپ اوّل. تهران: سمت.
پینالت، دیوید. (1389). شیوه­های داستان پردازی در هزارویک شب، ترجمۀ فریدون بدره­ای، چاپ اوّل. تهران: هرمس.
رحیمیان، جلال؛ عموزاده، محمد. (1391). «افعال فارسی در زبان فارسی و بیان وجهیّت». پژوهش­ های زبانی، دورۀ 4، ش1، صص40-21.
ستّاری، جلال. (1368). افسون شهرزاد، پژوهشی درهزار افسان، چاپ اوّل. تهران: توس.
فردوسی، مرجان. (1389). تحلیل­گفتمان انتقادی گلستان سعدی. پایان­نامه جهت دریافت کارشناسی ارشد، دانشگاه الزّهرا.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، چاپ اوّل. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کاظم­زاده، رسول؛ مشتاق مهر، رحمان. (1398). «تحلیل گفتمان تاریخ بیهقی بر اساس نظریۀ فراتابی زبانی فرای و بازی زبانی ویتگنشتاین». فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیّات فارسی(دهخدا)، دورۀ 12، ش 44، صص 42 ـ 13.
گودرزی، محسن. (1388). «تحلیل گفتمان انتقادی». کتاب ماه علوم اجتماعی، ش22، صص77-81.
منصوری، زهرا و دیگران. (1398). «تحلیل واژگان مرتبط با اجتماعیات در خمسۀ نظامی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف». متن پژوهی ادبی، س23، ش80، صص60-33.
میلز، سارا. (1396). گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی، چاپ چهارم. زنجان: نشر هزارۀ سوم.
نوروز، مهدی؛ فرهود، فرنگیس. (1395). «تعلیم تحذیری سعدی در بوستان با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان نظریۀ فرکلاف». پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، ش32، صص161-190.
ون دیک، تون آدریانوس..(1394). تحلیل متن و گفتمان، ترجمۀ پیمان کی فرخی، چاپ اوّل. آبادان: نشر پرسش.
یحیایی ایله­ای، احمد. (1390). «تحلیل گفتمان چیست». نشریه تحقیقات روابط عمومی، ش60، صص64ـ58.
یورگنسن، ماریان؛ فیلیپس، لوئیز. (1397). نظریه و روش در تحلیل­ گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، چاپ هشتم. تهران: نشر نی.