تحلیل ساختاری حکایت‌ها در سوانح‌العشاق، عبهرالعاشقین و لمعات (با استفاده از نظریۀ تحلیل ساختاری روایت‌های رولان بارت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

چکیده

یکی از مباحث مرتبط با روایت­ و روایت ­شناسی، مطالعه در حکایت­های عرفانی است. حکایت­هایی که در رسالة‌العشق‌های منثور به‌کار ­رفته ­اند، به لحاظ ساختار و بن­ مایه، با حکایت­های مندرج در دیگر نثرهای عرفانی (مانند کشف‌المحجوب و رسالۀ قشیریه) تفاوت­های درخور توجّهی دارند. در این جستار، تحلیل ساختار حکایت­­ها در سوانح‌العشّاق، عبهرالعاشقین و لمعات، مطابق با نظریۀ «تحلیل ساختاری روایت متن» «رولان بارت» مدنظر قرار گرفته­ است. بارت ضمن اعتقاد به ارتباطِ روایت با علم زبان‌شناسی، برای هر روایتی سه سطح توصیفی مجزّا: سطح کارکردها (Function)، کنش‌ها (Action) و روایتگری (Narration) در نظر گرفته­ است. با کاربست نظریۀ بارت در تحلیل ساختاری آثار انتخابی، معلوم شد که: 1. بخش­هایی از نظریۀ بارت در تحلیل ساختار حکایت­ ها کارآمد و قابل استفاده است؛ 2. فهم یک روایت صرفاً پیگیری بسط یافتن داستان نیست؛ بازشناسی طرح­ریزی آن در «طبقات» و ترسیم تسلسل افقی خطّ روایی در محور عمودی ضمنی نیز هست؛ 3. برای درک و دریافت مفاهیم حکایت­ها علاوه‌بر خوانش افقی، خوانش عمودی و ترکیبی نیز لازم است تا هنگام خوانشِ روایت هر واحد کارکردی هم در سطح و هم در ژرفایش ادراک و ذهن مخاطب از رمزگان­های زبانی به رمزگان­های روایتی سوق داده شود و در نهایت نیل به سطوح معنایی حکایت محقَّق گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Structural Analysis of Stories in Savanehol-Oshag, Abharol-Ashegin, and Lamaat (Due to Roland Barth’s theory)

نویسندگان [English]

  • masroureh mokhtari 1
  • Hosein Arian 2
1 Associate Professor Persian Language and literature.Department of Persian Language and Literature. University of Mohaghegh Ardabili. Ardabil. Iran.
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran
چکیده [English]

One of the issues related to narration and narratology is the study of gnostic stories.  The stories used in romantic treatises in prose are very different from other stories inserted in other gnostic proses (like Kashfol-Mahjoub and Gashirieh treatise) considering structure and theme. In this study, the analysis of the stories' structure in Savanehol-Oshag, Abharol-Ashegin, and Lamaat was done in accordance with Roland Barthe’s  "structural analysis of passage narration" theory. In addition to belief in the relationship between narration and linguistics, Barth considered three separated descriptive levels for each narration: function level, action level, narration level. Applying Barth's theory for structural analysis of mentioned works of art yielded that 1. Some parts of Barth's theory for analysis of stories' structure are efficient and usable, 2. Understanding a story is not merely the seek for expanding it and the investigation of its planning in "layers" and amendment of horizontal succession of narrative line in implicative vertical axis are also needed, 3. To comprehend the concepts of stories, in addition to horizontal reading, the vertical reading and combinational reading are needed so that while reading a narration, each function unit can be perceived both in surface and depth and reader's mind is led from linguistic coding to narrative coding, and finally the story's semantic levels are achieved.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structural Analysis of Narration
  • Savanehol-Oshag
  • Abharol-Ashegin
  • Lamaat
احمدی، بابک. (1391).  ساختار و تأویل متن، چاپ چهاردهم. تهران: مرکز.
اخوت، احمد. (1371).  دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.
انوشه، حسن. (1382). دانشنامۀ ادب فارسی، جلد 2. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بارت، رولان. (1387). درآمدی بر تحلیل ساختاری روایت­ها، ترجمه: محمّد راغب. تهران: رخ‌داد نو.
بقلی شیرازی، روزبهان .(1383). عبهرالعاشقین، تصحیح و مقدّمه­: هنری کربن و محمّد معین. تهران: منوچهری.
تودوروف، تزوتان. (1388). بوطیقای نثر (پژوهش­هایی نو دربارۀ حکایت)، ترجمه: انوشیروان گنجی­ پور. تهران: نی.
تولان، مایکل. جی. (1383). درآمدی نقّادانه ـ زبان شناختی بر روایت، ترجمه: ابوالفضل حرّی، چاپ اوّل. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
داد، سیما. (1375).  فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
رضوانیان، قدسیه. (1389). ساختار داستانی حکایت­های عرفانی. تهران: سخن.
روستا، سهیلا؛ رضی، احمد. (1390). «نظام داستان­ پردازی در حکایت­های کوتاه کشف ­المحجوب». دو فصلنامۀ علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال دوم، شماره 4، بهار و تابستان 1390، صص 113- 87.
ریکور، پل. (1384). زمان و حکایت، ترجمه: رؤیا نونهالی، ج1. تهران: گام نو.
زرّین­کوب، عبدالحسین. (1388). جستجو در تصوّف ایران. تهران: امیرکبیر.
عراقی، فخرالدّین. (1384).  لمعات، مقدّمه و تصحیح: محمّد خواجوی. تهران: مولی.
غزالی، احمد. (1368). سوانح، تصحیح: هلموت ریتر، زیر نظر نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مکوئیلان، مارتین. (1388). گزیدۀ مقالات روایت، ترجمه­: فتّاح محمّدی. تهران: مینوی خرد.
مستور، مصطفی. (1379).  مبانی داستان کوتاه. تهران: مرکز.