کاربست نظریه‌ی زمان روایت ژرار ژنت در رمان «طریق بسمل شدن»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

روایت ­شناسی با رویکردی مشخص به بررسی ساختار روایت می­ پردازد. ژرار ژنت، منتقد ساختارگرای فرانسوی، در نظریۀ زمان در روایت، گونه ­های مختلف زمان را از سه جنبه نظم، تداوم و بسامد بررسی کرده است. نظم، ترتیب بیان روایت و تداوم، طول مدت روایت است و بسامد، به بیان مکرر وقایع می­پردازد. در این پژوهش تلاش بر این است تا با روش تحلیلی ـ توصیفی ابتدا نظریۀ ژنت را توضیح دهیم سپس به تطبیق این نظریه در رمان طریق بسمل شدن اثر محمود دولت­ آبادی بپردازیم. دولت‌آبادی، داستان­ نویس مشهور فارسی، در این رمان تصویری از جنگ ایران با عراق ارائه داده است. زمان به‌کار رفته در این اثر به شکل هزارتو و پیچ‌درپیچ است، به‌گونه‌ای که این شیوۀ روایتِ زمان سبب شده است که خواننده غالباً در درک زمان وقایع مختلف داستان دچار سردرگمی و آشفتگی شود. درواقع، در این رمان می­توان­ عملکرد تکنیک‌های نظریه زمان همچون بسامد و تداوم را با تکرار زیاد مشاهده کرد. نوع روایتِ زمان در رمان، خواننده را به عنصری فعال در داستان تبدیل می­ کند. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که شگردهایی چون تک­ گویی درونی و گذشته­ نگری در این اثر، عملکرد بیشتری نسبت به دیگر شگردهای روایی دارند. عاملی که در این رمان باعث گستردگی زمان و درنگ در روایت شده است، گفت‌وگوهای درونی مداوم شخصیت اصلی داستان، توصیفات دقیق و جزئی و پرداختن به اموری است که در ارتباط دقیق با رخدادهای اصلی داستان نیست. بسامد مکرر در این رمان باعث کندشدن زمان شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Application of Gerard Genett's Narrative Time Theory in the Novel "The Way to Becoming Besmel

نویسنده [English]

  • Somayeh Aghabababei
Assistant Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Foreign Languages, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Narratology examines the structure of the narrative with a specific approach. Gérard Genette, the French structuralist critic, in his theory of time in narrative, has examined the different types of time from the three aspects of order, continuity and frequency. The order is the order of narration and the continuity of the duration of the narration, and the frequency refers to the repeated narration of events. In this research, an attempt is made to first explain Genette's theory with the analytical-descriptive method, and then apply this theory to the novel "The Way of Becoming Besmel" by Mahmoud Dovlatabadi. Dovlatabadi, a famous Persian storyteller, has presented a picture of the Iran-Iraq war in this novel. The time used in this work is in the form of a labyrinth and twists and turns, in such a way that this way of narrating time has caused the reader to often get confused and disturbed in understanding the time of various events in the story. In fact, in this novel, one can observe the performance of time theory techniques such as frequency and continuity with many repetitions. The type of narration of time in the novel turns the reader into an active element in the story. The results of the research show that techniques such as internal monologue and hindsight are more effective than other narrative techniques in this work. The factor that caused the expansion of time and delay in the narrative in this novel is the continuous internal conversations of the main character of the story, and detailed descriptions, and dealing with matters that are not strictly related to the main events of the story. The frequency in this novel has caused time to slow down.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narratology Gerard Genette
  • the way of becoming Besmel
  • Mahmoud Dovlat-Abadi
  • Narrative Time
احمدی، بابک. (1380) ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز. 
اخوت، احمد. (1371) دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.
اردلانی، شمس­ الحاجیه. (1387) «عامل زمان در رمان سووشون». مجلۀ زبان و ادبیات، سال سوم، شمارۀ چهارم، صص 9ـ35.
بهرامیان، زهرا؛ علوی‌مقدم، مهیار؛ کاویان، فیروزه. (1396) «کاربرد روایت­ شناسی نظریۀ زمان در روایت ژارر ژنت در رمان جای خالی سلوچ». دوفصلنامۀ روایت ­شناسی، سال اول، شمارۀ دوم، صص 1ـ 25.
بهنام‌فر، محمد؛ شامیان ساروکلایی، اکبر؛ طلایی، زینب. (1393) «بررسی زمانمند روایت در رمان سال مرگی بر اساس نظریۀ ژرار ژنت». متن ­پژوهی ادبی، شمارۀ شصت، صص 125ـ144.
پارسا، شمسی. (1393) «تحلیل زمان در روایت­های شعری مهدی اخوان ثالث». پژوهش­های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ اول، صص 41ـ62.
حسن­لی، کاووس؛ دهقانی، ناهید. (1389) «بررسی سرعت روایت در رمان جای خالی سلوچ». متن­ پژوهی ادبی، دورۀ چهاردهم، شمارۀ چهل و پنج، صص37ـ63.
دولت­آبادی، محمود. (1397) طریق بسمل شدن، تهران: چشمه.
رنجبر، محمود؛ تسلیمی، علی؛ خائفی، عباس؛ صفایی سنگری، علی. (1391) «بررسی ساختاری عنصر زمان بر اساس نظریۀ ژارر ژنت در نمونه­ای از داستان کوتاه دفاع مقدس». نشریۀ ادبیات پایداری دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال سوم، شمارۀ­ ششم، صص 105ـ 131.
ریکور، پل. (1383) زمان و حکایت: پیرنگ و حکایت تاریخی، ترجمۀ مهشید نونهالی. تهران: گام نو.
ژنت، ژرار. (1398) گفتمان روایت، جستاری در  باب روش، ترجمۀ معصومه زواریان. تهران: سمت.
سلدن، رامان؛ ویدوسون، پیتر. (1384) راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر. تهران: طرح نو.
شاکری، جلیل؛ رمشکی، سعید. (1394) «بررسی مؤلّفه­ های زمان روایی در رمان جزیرۀ سرگردانی و ساربان سرگردان سیمین دانشور». ادبیات پارسی معاصر، دورۀ 5، شمارۀ 3، صص 89ـ 111.
شکری، یدالله. (1395) «ساختار روایت در داستان شیخ صنعان بر اساس نظریۀ ژرار ژنت». مجلۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال هفتم، شمارۀ سیزده، صص 114ـ138.
علی­زاده، ناصر؛ مهدی­زاد فرید، مهناز. (1396) «بررسی عنصر زمان در قصۀ ورقه و گلشاه از دیدگاه ژرار ژنت». مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ هشتاد و دو، صص 259ـ277.
غلامحسین ­زاده، غلامحسین؛ طاهری، قدرت‌اله؛ رجبی، زهرا. (1386) «بررسی عنصر زمان در روایت با تأکید بر حکایت اعرابی و درویش در مثنوی». پژوهش­های ادبی، سال چهارم، شمارۀ یازده، صص 199ـ217.
فروزنده، مسعود. (1387) «تحلیل ساختاری طرح داستان ورقه و گلشاه عیوقی». مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، سال شانزدهم. شمارۀ شصت، صص 65ـ81.
قاسمی­پور، قدرت. (1387) «زمان و روایت». مجلۀ نقد ادبی، سال اول، شمارۀ یک، صص 123ـ144.
کلانتری، کاظم؛ استاجی، ابراهیم. (1394) «رابطۀ زمان روایی و مرگ در داستان سیاوش». پژوهش­های نقد ادبی و سبک ­شناسی، دورۀ شش، شمارۀ نوزده، صص 169ـ196.
مقدادی، بهرام. (1378)  فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر). تهران: فکر روز.
یعقوبی، رؤیا. (1391) «روایت ­شناسی و تفاوت میان داستان و گفتمان بر اساس نظریات ژرار ژنت»، پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب، سال هشتم، شمارۀ سیزدهم، صص 289ـ311.