بررسی حرکت‌های داستانی در قصّه‌های موش و گربه شیخ بهایی (براساس نظریه ریخت‌شناسی پراپ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

امروزه الگوی ریخت ­شناسی ولادیمیر پراپ، روایت­ شناس ساختارگرای روس، زیربنای اصلی بسیاری از الگوهای تحلیل ساختاری و ریخت­ شناسی را تشکیل می­ دهد. الگوی پراپ، ساختار قصّه‌های پریان را به هفت حوزه عمل و سی‌ویک کارکرد تقسیم می­کند. اجزای هر داستان با توجه به کارکرد هر شخصیت و حوزه عمل او مشخص می­ شود. در این مقاله به روش توصیفی _ تحلیلی شیوه تحلیل محتوای هرمنوتیکی، داده ­ها تجزیه و تحلیل شده،  حرکت‌های موجود در داستان موش و گربه شیخ بهایی بررسی شده‌اند. یافته ­های پژوهشی پس از بررسی نمونه ­هایی از داستان موش و گربه و نمودارهای مربوط به ساختار متن و حرکت‌های داستان­ها بیان‌گر آن است که این داستان­ها دارای یک تا هفت حرکت­ اند و بسامد آن­ها حدود پنجاه حرکت است و بیش­ترین بسامد، مربوط به حکایت­های دو حرکتی و سپس یک حرکتی است و دلیل این مسأله این است که اکثر داستان­ها از نوع حکایت قصّه در قصّه­ اند و این خصوصیت باعث شده تا داستان‌های این مجموعه دارای حرکت‌های متعدّد و متنوع باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examining the Element of Movement in Sheikh Bahaei’s Cat and Mouse (Based on Propp’s Morphology)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ibrahim Maalmir 1
  • Fatemeh Hooshangi 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, Kermanshah, Iran
2 Ph.D. student, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

The morphology of Russian structuralist theorist, Vladimir Propp, has for decades been a template for structural and morphological analyses. Propp’s model breaks down the structure of folktales into thirty-one functions and seven ‘spheres of action’. Each tale’s components are devised in accordance with each character’s function and their sphere of action. The present article investigates the element of movement in Sheikh Bahai’s frame narrative Cat and Mouse. Based on library research, this study adopts a descriptive hermeneutic data analysis approach. After scrutinizing a selection of Cat and Mouse stories and the structural data and diagrams on the element of movement in the tales, the findings demonstrate that these tales have one to seven movements and their frequencies are roughly fifty, with two-movement and one-movement tales having the highest frequencies respectively; the reason for this is that these tales are frame narratives and this fact leads to the formation of a multiplicity and diversity of movements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • morphology
  • Cat and Mouse
  • Sheikh Bahai
  • Vladimir Propp
ابن داود الحلی (1392)، رجال ابن داود، تحقیق: السید محمد صادق آل بحر العلوم، النجف الأشرف: منشورات مطبعة الحیدریة.
اخلاقی، اکبر (1377)، تحلیل ساختاری منطق الطیر عطار، اصفهان: فردا - نقش خورشید.
الاردبیلی، محمدعلی (1403)، جامع الرواة، مکتبة آیت‌الله العظمى المرعشی النجفی.
اسکولز، رابرت (1383)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: آگاه.
اشرفی، بتول و تاکی، گیتی و بهنام­ فر، محمد (1394)، «خویش‌کاری­های موجود در داستان­های قرآن» پژوهش­های ادبی قرآنی، سال سوم، (4)، صص26-55.
أفندی الإصبهانی، میرزا عبدالله (1401)، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: السید احمدالحسینی[الاشکوریّ] ، قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی.
أفندی الإصفهانی، میرزا عبدالله(1410)، تعلیقة أمل الآمل، تحقیق: السید أحمد الحسینی، مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
الأمین، محسن (1403)، أعیانالشیعة، تحقیق وتخریج: حسن الأمین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
اولیائی ­نیا، هلن (1388)، «بررسی ساختار داستانی پند و اندرز اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش»، تاریخ ادبیات، ( 3/63)، صص39-61.
ایشانی، طاهره (1389)، «ریخت­ شناسی قصّه خیر و شر»، فصلنامه تخصّصی زبان و ادبیات فارسی، (3)، صص29-41.
البخاری، اسماعیل (1406)، التاریخ الصغیر، تحقیق : محمود إبراهیم زاید، بیروت: دار المعرفة.
البخاری، اسماعیل (بی­تا)، التاریخ الکبیر، دیار بکر: المکتبة الإسلامیة.
البرقی، أحمد (1342)، الرجال، تهران: دانشگاه تهران.
البروجردی، السید علی (1410)، طرائف المقال، تحقیق: السید مهدی الرجائی، قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی.
پراپ، ولادیمیر (1368)، ریخت­شناسی قصّه­های پریان، ترجمة فریدون بدره­ای، تهران: توس.
التفرشی، سید مصطفی (1418)، نقد الرجال، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
الجرجانی، عبد الله بن عدی (1409)، الکامل، تحقیق: یحیى مختار غزاوی، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
جلالی­پور، بهرام (1379)، «ریخت­شناسی قصّة جنگ مازندران»، نشریة هنر، (45)، صص32-53.
جلالی­پور، بهرام (1391)، ریخت­شناسی قصّه­های اساطیری و پهلوانی شاهنامة فردوسی، تهران: نشرافراز.
الجواهری، محمّد (1424)، المفید من معجم رجال الحدیث، قم: مکتبة المحلاتی.
جوکار، منوچهر (1390)، «ظرفیت طنز و نقد اجتماعی- اخلاقی در آثار فارسی شیخ بهایی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، (21)، صص 141-161.
الحر العاملی، محمد (بی­تا)، أمل الآمل، تحقیق: السید أحمد الحسینی، بغداد: مکتبة الأندلس.
حسن­زاده میرعلی، عبدالله و قنبری عبدالمالکی، رضا (1391)، «تحلیل ریخت­شناسی روایت اسطوره‌ای کتیبه»، پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، دورة 3، (3/11)، صص81-100.
حسن­ زاده میرعلی، عبدالله و قنبری عبدالمالکی، رضا (1392)، «تحلیل ریخت ­شناسی قصّة شهر سنگستان»، پژوهش­های نقد ادبی و سبک ­شناسی، (1/13)، صص67-91.
حق ­شناس، علی محمد و خدیش، پگاه (1387) «یافته­ های نو در ریخت­ شناسی افسانه ­های جادویی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورة 59، (186)، صص27-39.
خائفی، عباس؛ فیضی گنجین، جعفر (1386)، «تجزیه و تحلیل قصة سمک عیار براساس نظریة ولادیمیر پراپ» پژوهش­های ادبی، سال پنج، (18).
خدیش، پگاه (1387)، ریخت­ شناسی افسانه­ های جادویی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
خراسانی، محبوبه (1383)، «ریخت­ شناسی هزار و یک شب»، پژوهش­های ادبی، (6)، صص 45-66.
خراسانی، محبوبه (1387)، درآمدی بر ریخت­ شناسی هزار و یک شب، اصفهان: نشر تحقیقات نظری.
الخوئی، أبوالقاسم (1413)، معجم رجال الحدیث، بی­جا، بی­نا.
ذوالفقاری، حسن (1389)، «ریخت­شناسی افسانة عاشقانة گل بکاولی»، فنون ادبی، (1)، پیاپی2، صص49-69.
ذوالفقاری، حسن (1391)، «موش و گربه (سوابق و نمونه­های موش و گربه در ادب فارسی)، مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، سال 3، (1/5)، صص 47-70.
روحانی، مسعود؛ اسفندیار، سبیکه (1389)، «ریخت­شناسی قصّة قلعۀ ذات الصّدور در مثنوی»، نشریۀ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، دورة 53، (220)، صص67-83.
ریکور، پل (1384)، رمان وحکایت، پیکربندی زمان درحکایت داستانی. ترجمة مهشید نونهالی، تهران: گام نو.
الزّرکلی، خیرالدین (1980)، الأعلام، بیروت: دار العلم للملایین.
زهره­وند، سعید؛ مسعودی، مرضیه؛ رحیمی، منصور (1393)، «ریخت­شناسی داستان لیلی و مجنون جامی»، پژوهشنامة ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 12، (23)، صص169-190.
شیخ بهائی، محمد بن حسین (1352)، کلیات اشعار و آثار فارسى شیخ بهائى‏، تهران: محمودی.
الصدر، السید حسن (1406)، تکملة أمل الآمل، تحقیق: السید أحمد الحسینی، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی.
طالبی، معصومه (1391)، «تحلیل خویشکاری ضد حماسی بهمن در بهمن­نامه و مقایسة آن با خویش‌کاری‌های پهلوانان الگویی حماسه»، کهن­نامة ادب پارسی، سال چهرم، (2)، صص109-130.
العقیلی، محمد (1418)، ضعفاء العقیلی، تحقیق : الدکتور عبد المعطی أمین قلعجی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
قافله­باشی، سیّداسماعیل؛ بهروز، سیّده­ زیبا (۱۳۸۶)، «نقد ریخت­شناسی حکایت­های کشف المحجوب و تذکرة الاولیاء»، فصلنامة پژوهش­های ادبی، سال ۵، (۱۸)، زمستان. صص۱۱۷-۱۴۰.
کحاله، عمر (بی­تا)، معجم المؤلفین، بیروت: مکتبة المثنى و دار إحیاء التراث العربی.
الکشی، محمد بن عمر (1404)، اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، تحقیق السید مهدی الرجائی، تصحیح محمدباقر میرداماد الاسترآبادی، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث.
الکلباسی، ابوالمعالی محمّد (1422)، الرّسائل الرّجالیه، تحقیق محمّدحسین الدّرایتی، قم: دارالحدیث.
کوپا، فاطمه؛ رفیعی سخایی، نوشین (۱۳۸۹)، «شکل­شناسی سه داستان از گرشاسب­نامه بر بنیاد نظریة پراپ»، ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال ششم، (۱۹)، صص139-163.
مشایخی، حمیدرضا؛ میرسیّدی، سیّده هانیه (1395)، «بررس رمان «یوم قتل زعیم» نجیب محفوظ براساس نظریة ریخت­شناسی پراپ، لسان مبین، سال هفتم، دوره جدید، (25)، صص137-159.
هوشنگی، فاطمه؛ مالمیر، محمدابراهیم (1398)، «تحلیل عناصر روایی داستان موش و گربه شیخ بهایی»، پژوهشنامه ادبیات داستانی، سال هشتم، (1)، صص113-137.