بررسی مناسبات بینامتنی در حکایت‌های النوبة الثالثة، کشف الأسرار و روح الأرواح براساس نظریة ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

3 کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

ژنت از نظریه­پردازان حوزة بینامتنیت و معتقد به بینامتنیت کاربردی است. بینامتنیت همانند دیگر مقوله­های ترامتنیت، چگونگی تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متون را آشکار می­کند. ازآنجاکه ژانر عرفانی بخش قابل توجّهی از ادب فارسی را به خود اختصاص داده است، مطالعة بینامتنی متون برجستة عرفانی زوایای پنهان و ناگشودة میان آن­ها را روشن می­کند. نوشتار حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام پذیرفته، نخستین گامی است که به بررسی مناسبات بینامتنی میان حکایات مشترک النوبة الثالثة کشف الأسرار و روح الأرواح براساس نظریة ژنت پرداخته است تا ازمنظر ساختارگرایانه و عناصر نظام­مند بینامتنی، پیوند میان این دو اثر را از بُعد آفرینش و پردازش بررسی کند. دستاوردهای پژوهشی حاضر به­طور کلّی از این قرارند: روح الأرواح به­عنوان زیرمتن، تقدّم تألیفی و تاریخی بر کشف الأسرار به­عنوان زبرمتن دارد. چهل و شش حکایت در این دو کتاب مشترک و دارای روابط بینامتنی هستند که ده حکایت ذیل بینامتنیت صریح، نوزده حکایت در شمار بینامتنیت غیر صریح و هفده حکایت ازلحاظ بینامتنیت ضمنی قابل تقسیم­بندی­ هستند. از ده جلد کتاب کشف الأسرار، جلد ششم بیشترین حکایات مشترک را با روح الأرواح دربر دارد و جلد پنجم فاقد حکایت مشترک با اثر سمعانی است. کشف الأسرار به­خاطر سخنان موزون و مسجّع و نه ازمنظر عواطف و احساسات، به نسبت متن روح الأرواح از ادبیّت بیشتری برخوردار است. در برآیند کلّی نتایج دستاورد­های پژوهش پیش رو را هر چه بیشتر به صائب­بودن گمانة اقتباس میبدی از سمعانی باورمند می­کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of Intertextual Relations in the anecdotes of the third Nubah Kashf al-Asrar and Ruh al-Arwah based on Genette’s Theory

نویسندگان [English]

  • Batool Mahdavi 1
  • Farzad Baloo 2
  • Arefeh Mousavi 3
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Mazandaran. Babolsar, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Mazandaran. Babolsar, Iran
3 Graduate M.A. Student of Persian Language and Literature, University of Mazandaran. Babolsar, Iran
چکیده [English]

Genette is one of the theorists in the field of intertextuality and he believes in applied intertextuality. Intertextuality, like other categories of intertextuality, shows how texts are influenced and influential. Since the mystical genre occupies a significant section of Persian literature, the intertextual study of prominent mystical texts reveals the hidden and unopened angles between them. This descriptive-analytical paper is the first step in examining the intertextual relations between the common anecdotes of the Third Generation of the Discovery of Mysteries and Ruh al-Arwah based on Genette's theory, in order to communicate the two works from a structuralism perspective and intertextual systemic elements. It examines creation and processing. The achievements of the present research are generally as follows: Ruh al-Arwah as a subtext has an authorial and historical precedence over the discovery of mysteries as a rough text. There are 46 anecdotes in these two books that are common and they have intertextual relations, of which 10 anecdotes can be divided into explicit intertextuality, 19 anecdotes in terms of non-explicit intertextuality and 17 anecdotes in terms of implicit intertextuality. Of the ten volumes of the book Kashf al-Asrar, the sixth volume contains the most common anecdotes with Ruh al-Arwah, and the fifth volume does not have a common anecdote with Samani effect. Kashf al-Asrar has more literature than the text of Ruh al-Arwah because of the rhythmic and eloquent words and not from the point of view of emotions and feelings. As whole, the results of our research make us believe in the accuracy of the bias adaptation of Samani as much as possible.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystical Texts
  • Kashfol Asrar
  • Ruh ol arvah
  • Common Anecdotes
  • Genette’s Intertextuality
آلن، گراهام (1380)، بینامتنیت، ترجمة پیمان یزدانجو، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
چیتیک، ویلیام (1384)، داستان هبوط آدم در «روح الأرواح» احمد سمعانی، ترجمه سید لطف­الله جلالی و محمد سوری، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، سال چهارم، شماره 15، صص 133-150.
ربیعیان، محمدرضا (1376)، «سرقات ادبی»، فرهنگ­نامة ادبی فارسی: دانشنامة ادبی فارسی (2)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص 809-811.
ساسانی، فرهاد (1384)، «تأثیر روابط بینامتنی در خوانش متن»، نشریة زبان و زبان­شناسی، دورة 1، شمارة 2، صص 39-56.
سمعانی، شهاب­الدین احمد بن منصور (1389)، روح الأرواح فی شرح اسماء الملک الفتاح، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: عصر.
سیفی، علی­اصغر (1378)، «تأثیر روح الأرواح در تفسیر کشف الأسرار»، به­کوشش دکتر یدالله جلالی پندری، مجموعه­مقالات یادنامة ابوالفضل میبدی، جلد 1، انتشارات یزد، صص 357-396.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1396)، این کیمیای هستی: دربارة حافظ، جلد 1، تهران: نشر سخن.
صباغی، علی (1391)، «بررسی تطبیقی محورهای سه­گانۀ بینامتنیت ژنت و بخش­هایی از نظریه بلاغت اسلامی»، فصلنامة پژوهش­های ادبی، دوره 9، شماره 38، صص 59-71.
مکاریک، ایرناریما (1385)، دانشنامۀ نظریه­های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ دوم، تهران: آگه.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1363)، کشف الأسرار وعدّة الابرار، تصحیح محمدجواد شریعت، چاپ اوّل، تهران: سپهر.
---------------- (1371)، کشف الأسرار و عدّة الابرار، تصحیح علی­اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران: سپهر.
نامور مطلق، بهمن (1386)، «ترامتنیت مطالعة روابط یک متن با متن­های دیگر»، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارة 56، 83-98.
----------- ‌(1390)، درآمدی بر بینامتنیت نظریه­ها و کاربرد، چاپ اول، تهران: سخن.
نحوی، اکبر (1379)، «برخی از منابع فارسی کشف الأسرار در النوبة الثالثة»، به­کوشش دکتر مهدی ملک ثابت، مجموعه­مقالات یادنامة ابوالفضل میبدی، جلد 2، یزد: انتشارات نیکو روش، صص 272-284.
همایی، جلال­الدین (1367)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: مؤسّسة نشر هما.