گونه‌های «هم‌حضوری» و «تراگونگی» پیش‌متن داستان اسکندر شاهنامه فردوسی در پس‌متن شرفنامه حکیم نظامی؛ براساس نظریه ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران

چکیده

بینامتنیت رویکردی ادبی است که به منتقدان این امکان را می‌دهد تا به ‌شیوه‌ای علمی و نظام‌مند، پیوندهای میان آثار را بررسی کنند. ارتباط متون موضوعی است که با ساختارگرایی مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفت. نخستین­بار ژولیا کریستوا در روابط متون، «بینامتنیت» را به­کار برد. پس از وی افرادی به بررسی مباحث بینامتنی از دیدگاه‌های متفاوت پرداختند. یکی از آنان ژرار ژنت است که روابط میان‌متنی را با تمام تغییرات آن، گسترده‌تر و نظام‌یافته‌تر بررسی کرد و آن را ترامتنیت نامید. ژنت یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان این رویکرد است که در کاربردی‌کردن آن نقش اساسی دارد. ژنت، ارتباط یک متن با متون یکدیگر را مطرح کرده است. یکی از مفاهیم بینامتنی، تأثیرپذیری صریح و غیر صریح و ضمنی متون ادبی از منابع دیگراست. نوشتار پیش رو با شیوة کتابخانه‌ای و تحلیلی با هدف برقراری ارتباط میان نظریة بینامتنیت ژنت و گونه‌های تأثیر و تأثّر متون از یکدیگر، موضوع پژوهش خود را داستان اسکندر شرفنامه‌ به‌عنوان «پس‌متن» و داستان اسکندر شاهنامه به‌عنوان «پیش­متن»‌ انتخاب کرده تا در مقایسه با یکدیگر براساس آرای ژنت، آن­ها را بررسی و تحلیل کند و پاسخ پرسش­هایی همچون آیا پیش­متن داستان اسکندر شاهنامه در پس­متن داستان اسکندر شرفنامه تأثیر داشته است؟ و چگونگی ارتباط پیش­متنی و پس­متنی براساس نظریة ژرار ژنت را روشن سازد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Types of “Co-Presence” and “Hypertextuality” Pre-text of Alexander's Story Ferdowsi's Shahnameh Beyound the Text of Hakim Nezami's Sharafnameh Due to Gerard Genette's Theory

نویسنده [English]

  • Seyed Ali Akbar Shariatifar
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Sabzevar Branch; Islamic Azad University, Sabzevar, Iran
چکیده [English]

Intertextuality is a literary approach that allows critics to examine the links between the works in a scientific and systematic ways. The relationship of texts is a topic that was considered by researchers with structuralism. The first time, Kristova used “intertextuality” in textual relations. Later, people studied intertextual issues from different perspectives. One of them was Gerard Genette, who studied the intertextual relations in a broader and more systematic ways with all its variations and called it Hypertextuality. Genette is one of the most important theorists of this approach, which plays a key role in its application. Genette discusses the relationship of a text to each other. One of the intertextual concepts is the explicit and implicit influence of literary texts from other sources. This article uses library and analytical research methods with the aim of establishing a relationship between the intertextual theory of Genette and the types of influences from each other. The subject of his research is Alexander's Sharafnameh as a pre-text to examine and analyze them together based on Genette's views and they try to answer the following questions such as whether the pre-text of Alexander's story Shahnameh had an effect on the back text of Alexander's story Sharafnameh?
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alexander
  • Shahnameh
  • Sharafnameh
  • Genette
  • Equality
  • Intertextuality
  • Hypertextuality
آلن، گراهام (1385)، بینامتنیت، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
احمدی، بابک (1385)، ساختار و تأویل متن، چاپ هشتم، تهران: مرکز.
اخوت، احمد (1371)، دستورزبان داستان، اصفهان: فردا.
اسکندرنامه (1386)، به­کوشش ایرج افشار، تهران: چشمه.
بیگدلی، غلامحسین (1366)، چهرة اسکندر در شاهنامة فردوسی و اسکندرنامة نظامی، چاپ اوّل، تهران: آفرینش.
پیرنیا، حسن (1370)، ایران باستان، جلد دوم، چاپ پنجم، دنیای کتاب.
ثروتیان، بهروز (1386)، شرفنامة نظامی، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
زرّین‌کوب، عبدالحسین (1379)، پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، چاپ چهارم، تهران: سخن.
سلدن، رامان (1384)، راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.
شمیسا، سیروس (1389)، انواع ادبی، تهران: میترا.
صفا، ذبیح‌الله (1325)، حماسه‌سرایی در ایران، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
--------- (1370)، «ملاحظاتی دربارة داستان اسکندر مقدونی و اسکندرنامه‌های فردوسی و نظامی»، مجلّة ایران‌شناسی، شمارة 11، صص 469-481.
--------- (1379)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1384)، شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، تهران: پیمان.
کریستین­سن، آرتور (1317)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمة غلامرضا رشید یاسمی، تهران: اقبال.
کیوانی، مجدالدّین (1377)، اسکندرنامه، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد هشتم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
مارتین، والاس (1382)، نظریه‌های روایت، ترجمة محمد شهبا، تهران: هرمس.
مدبری، محمود و نجمه حسینی سروری (1387)، «از تاریخ روایی تا روایت تاریخی»، نشریة گوهر گویا، سال دوم، شمارة 6، صص 1-28.
مکاریک، ایرنا ریما (1385)، دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی (1377)، واژه‌نامة هنر داستان‌نویسی، تهران: کتاب مهناز.
نامور مطلق، بهمن (1384)، متن‌های درجه دو، خردنامه، ضمیمة فرهنگی اندیشه، شمارة 59.
------------ (1386)، «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارة 56، صص 83-98.
نظامی، الیاس بن یوسف (1381)، خمسه نظامی گنجه‌ای، به­کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
ویلکلن، اولریش؛ یوجین برزا (1376)، اسکندر مقدونی، ترجمة حسن افشار، تهران: مرکز.
یار شاطر، احسان (1373)، تاریخ ملّی ایران، ترجمة حسن انوشه، جلد سوم، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.