ویژگی‌های ادبیات و رمان سیاسی از دیدگاه صاحب‌نظران ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی‌، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

هدف این پژوهش، شناخت ویژگی‌ها و مؤلّفه‌های ادبیات سیاسی به‌ویژه رمان سیاسی، از نگاه نویسندگان صاحب‌نظر ایرانی است. دست‌یابی به تعاریف و ویژگی‌های مشخصِ رمان یا ادبیات سیاسی، یاریگر پژوهشگران در این زمینۀ پژوهشی خواهد بود. در این پژوهش، به روش تحلیل محتوای استقرایی، دیدگاه‌های گوناگون موجود در آثارِ منتقدان و نویسندگان ایرانی، دربارۀ تعاریف و ویژگی‌های رمان یا ادبیات سیاسی، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته، سپس وجوه اشتراک و افتراق آن‌ها مشخص گشته است. برخی از ویژگی‌های ادبیات یا رمان سیاسی از دیدگاه آنان عبارت‌اند از: توجه به مسائل قدرت و حاکمیّت؛ حساسیت و واکنش در برابر رویدادهای سیاسی؛ پرداختن به مضامین سیاسی مانند هویت، حقوق شهروندی، آزادی، وطن، قانون و برابری سیاسی؛ ضدیت با استبداد و خودکامگی حاکمان؛ نقد ایدئولوژی‌ها و گفتمان‌های مسلّط جامعه؛ انتقاد از وضع موجود و قدرت حاکم و همچنین خواهانِ دگرگونیِ آن بودن؛ تمرکز بر مبارزات ضداستعماری، محکوم‌کردن مداخله‌های بیگانگان و لزوم استقلال سیاسی کشور؛ ایدئولوژیک بودن و نوشته‌شدن تحت تأثیر اندیشه‌ها و ایدئولوژی‌های خاص سیاسی ؛ نفی برخی از ارزش‌ها و تأیید بعضی دیگر؛ تبیین روشنگرانه یا نقد آراء و اندیشه‌های سیاسی؛ پرورانده‌شدن یک «غیریت» یا «دیگری» در آن، که ممکن است غرب، حاکمیّت یا سنت باشد؛ پرداختن به زندگی اشخاص و رجال سیاسی؛ تأیید و پشتیبانی از احزاب و جریان‌‌های سیاسی یا مخالفت با آن‌ها. طرح مضامین سیاسی از نظر صراحت بیان، می‌تواند آشکارا یا نمادین باشد. ادبیات یا رمان سیاسی از لحاظ لحن و شیوۀ بیان، می‌تواند به‌صورت طنز یا جدی یا آمیخته‌ای از هر دو باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Characteristics of Political Literature and Novel from the Point of View of Iranian Experts

نویسندگان [English]

  • Enayatollah Daraei 1
  • AliAkbar KamaliNahad 2
1 Ph.D. in Persian Language and Literature, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor in Persian Language and Literature, Farhangian University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The current study is aimed at investigating the characteristics and components of political literature, precisely about the political novel from the perspective of Iranian writers. To be concise, achieving specific definitions and characteristics of the political novel or literature will assist researchers in this respect. In the research in question, various perspectives of Iranian critics and writers have been addressed in their works regarding the definitions and characteristics of the political novels or their related literature. Followed by that, their commonalities and differences have been identified through integrating inductive content analysis. As the results of the provided analysis provided, the characteristics of political literature or novels can be counted as; attention to issues of power and sovereignty, sensitivity and reaction to political events, attention to political issues (e.g., identity, civil rights, freedom, homeland, law, and political equality), opposition to tyranny of the rulers, criticizing the society's dominant ideologies and discourses, criticizing the status quo and the ruling power, as well as being eager to change it. Furthermore, focusing on anti-colonial struggles, condemnation of foreign interference, and the necessity for political independence, being ideological and influenced by specific political ideas and ideologies, denying some values and endorsing others, explaining clearly or criticizing political views and ideas, developing one "otherness" or the element of "other" , government or tradition; dealing with the lives of individuals and political figures, confirmation or providing support for political parties and the disagreements over them, discussing the political themes in terms of explicitness which can be overt or symbolic, and political literature or novels in terms of tone and style of expression can be counted as a number of other factors in this respect.
Introduction
One of addressed novel formats in terms of subject is the political novel, which has, first, attracted the attention of critics and writers in the west and, followed by that, was transferred to Iran. On the other hand, the political novel is a subcategory of political literature and includes poems, stories, novels, plays, etc.
The accurate use of scientific terms leads to greater understanding and interaction between the members of a scientific community and the people of a special knowledge, as well as the dynamism and continuity of theoretical discussions in that field. Considering the variety of views and definitions about the political novel, achieving a precise definition and understanding of its characteristics can be considered as a priority for the researchers in the field of literature and political novel. Accordingly, is this research is an effort to clarify the term “political novel” as much as possible and, furthermore, is a step toward paving the way for conducting other researches in this field of study. Iranian critics have delivered diverse characteristics and definitions of the political novel. This research aims to measure their thoughts and opinions about this and finally show the points of commonality and difference of their views.
Method
Through integrating the method of inductive content analysis, all the authentic writings of contemporary Iranian critics, experts and writers who have written about the characteristics and components of literature and political novels are studied and analyzed in this study. Precisely, the works that are about political literature, but in which no attention is paid to the definition and explanation of its components, will not be reviewed. The effort is to reveal the historical process of the researches that are conducted in this field including; books, articles, and other sources. In the historical order of works, their first edition and in the case of translated works, the date of their writing in the original language will be the criterion.
Conclusion
Iranian critics and experts have different views about literature or political novels. A number of individuals deny the existence of such species in literature. Others, however, consider all literary works to be political. Some individuals are against dealing with politics in literature and some are in favor. Those in favor consider political literature to be committed to the people and readers, and believe that it is, prior to anything, responsible to inform. Some even believe that all literature should be committed. On the other hand, some people are against the issue of commitment in literature and emphasize the aesthetic aspect, not its useful and practical aspect.
Critics and theorists have listed various characteristics for political literature, some of which are agreed upon by everyone, and there are disagreements about others. Considering the second category, two cases can be mentioned. Some believe that political literature only criticizes the ruling power and fights with it. Some others consider the literature that supports and defends the ruling power as political. Political literature pays attention to different types of power such as individual power (tyranny), the power of the people or the masses, the power of the government and the government, and absolute power. On the other hand, the second group considers all literary works to be political. They consider the works that have a private and family atmosphere as defenders of the status quo and therefore political. Those who do not consider them political are on the belief that this makes literature be synonymous with political literature. It can be declared that writing such works is a political act, however, the result is not a political novel or literature.
Results
Among the characteristics and components, nearly all critics believe that there should be at least one or more of them in a novel or literary work in order to be considered political. In this respect, the following options can be mentioned: 1. Paying attention to the issues of power and sovereignty; 2. Sensitivity and reaction to political and social events and incidents; 3. Dealing with themes, concepts and political issues such as identity and national identity, fighting against injustice, awareness of citizenship rights, freedom, especially freedom of speech, criticism of repression and censorship, democracy, women's rights, homeland, law, the need for political equality, etc. ; 4. Opposition to tyranny and emphasis on the need to eliminate the tyranny and cruelty of rulers; 5. Criticism of dominant ideologies and discourses of society; 6. Criticizing the existing situation and the ruling power, as well as wanting to change it; 7. Emphasizing opposition to foreign influence and focusing on anti-colonial struggles, condemning foreign interference and the necessity of the country's political independence; 8. Being ideological and being written under the influence of specific political ideas and ideologies; 9. Negating some values and affirming some others; 10. enlightening explanation or criticism of political opinions and ideas; 11. Cultivation of an "otherness" or "otherness" in which it may be the West, sovereignty or tradition; 12. Addressing the lives of individuals and politicians; 13. Confirming and supporting political parties and currents or opposing them; 14. Influence and awareness; 15. Hostility and aggression; 16. Realism and attention to the historical and objective issues of the society; 17. Highlighting the role of political fighters and popular political movements.
In general, the political novel is based on a kind of cynicism or conspiracy theory. There is another, other, enemy, disturbance that insiders or friends must rise up against and repel its disturbance.
Despite the presence of politics in the literary work, literature is its most important feature. The author's fascinating narrative of political developments and showing the intertwining of politics and society, gives strength to the work, not just describing the political conditions of a region. On the other hand, as the political aspect of a work increases, its literary and aesthetic aspect may decrease, such as stories that writers write to defend and support a political discourse and a specific ideology; As a result, their ideological load is more than their pure artistic value. This type of literature is customized, because its writers follow the ideals of parties, institutions and political groups and create literary works to advance their goals; Therefore, it is better to call it ideological or propagandistic literature, because it is written to defend a specific class or oppose a specific class, or it propagates a specific belief and culture. In addition, it is possible that in a work that is apparently free of political goals, the author may be unconsciously influenced by political events and unintentional politics enter his work.
In terms of openness, political literature either deals with political themes and issues in a clear and obvious way, or in a hidden and symbolic way. The second type is usually more prevalent in the period of suffocation and suffocation. The tone and manner of expression in political literature can be one of the following: a. serious b. humorous, funny and non-serious; C. A mix of both.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political literature
  • Political novel
  • Politics
  • Power
  • Ideology
  • Committed literature
آب‌نیکی، حسن. (۱۳۸۵) جورج اورول و سرگشتگی سوژۀ سیاسی مدرن. رسالۀ دکتری علوم سیاسی. استاد راهنما: سیدعلیرضا حسینی بهشتی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
‏‫ابوالحمد، عبدالحمید. (۱۳۹۱) رمان سیاسی در ایران، چ اول. تهران: چاپخش.
‏‫احمدی، اصغر. (۱۳۹۲) تبیین جامعه‌شناختی تولید و محتوای ادبیات داستانی سیاسی در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی. رسالۀ دکتری جامعه‌شناسی سیاسی. استادان راهنما: فردوس آقاگل‌زاده و محمدعلی خلیلی اردکانی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
‏‫امینی‌، علی‌اکبر. (۱۳۹۰) گفتمان ادبیات سیاسی ایران در آستانۀ دو انقلاب، ویرایش دوم، چ دوم. تهران: اطلاعات.
امینی‌، علی‌اکبر. (۱۳۹۵) پیوند ادب و سیاست، چ اول. تهران: اطلاعات.
‏‫بشیری، محمود. (۱۳۷۵) بررسی و نقد شعر سیاسی- انتقادی از ابتدا تا دورۀ قاجاریه. رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی. استاد راهنما: دکتر ضیاءالدین سجادی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
‏‫پارسی‌نژاد شیرازی، کامران. (۱۳۸۲) «رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن». ادبیات داستانی، سال یازدهم، مرداد. شمارۀ 71، صص 10- 13.
پاینده‌، حسین‌. (۱۳۹۳) گشودن رمان: رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی، چ دوم. تهران: مروارید.
‏‫پورقمی، ناصر. (۲۵۳۵ شاهنشاهی) شعر و سیاست و سخنی دربارۀ ادبیات ملتزم، چ دوم. تهران: مروارید.
‏‫پورمحسن، مجتبی. (۱۳۸۲) «ادبیات سیاسی در ایران». روزنامة اعتماد، ۱۴ مهر، ص 9.
‏‫تلطف، کامران. (۱۳۹۴) سیاست نوشتار: پژوهشی در شعر و داستان معاصر. ترجمۀ مهرک کمالی، چ اول. تهران: نامک.
‏‫حقیقت‌، صادق‌. (۱۳۹۱) روش‌شناسی علوم سیاسی، ویرایش سوم، چ سوم. قم: دانشگاه مفید.
حمیدی، محمدمحسن. (۱۳۸۶) آرام و بی‌قرار: فرهنگ سیاسی در ادبیات فارسی، چ اول. مشهد: خانه آبی.
‏‫حمیدی، محمدمحسن. (۱۳۷۹) بیم و امید: رویکردهای سیاسی در ادبیات فارسی، چ اول. تهران‌: سفیر.
‏‫حنیف، محمد. (۱۳۹۵) داستان سیاسی؛ داستان انقلاب: سیری در ادبیات داستانی سیاسی ایران و جهان، چ اول. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
‏‫حنیف، محمد؛ رضایی، طاهره. (۱۳۹۳) «داستان سیاسی و داستان انقلاب در ایران». ادبیات انقلاب اسلامی، سال اول، خرداد، شمارۀ 1، صص 37-56.
درخشنده، محمدرضا. (۱۳۷۵) بررسی شعر سیاسی ایران در فاصلۀ سال‌های 1285 - 1320 ه‍. ش.. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد معارف اسلامی و علوم سیاسی. استاد راهنما: باقر عاقلی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
‏‫درستی، احمد. (۱۳۸۱) شعر سیاسی در دورۀ پهلوی‌ دوم‌، چ اول. تهران‌: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
ذاکرحسین، عبدالرحیم. (۱۳۷۷‌)  ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، ج اول. تهران‌: علم.
‏‫رضاقلی، علی. (۱۳۷۲) «مبادی و مبانی شعر سیاسی (تحلیل جامعه‌شناختی)». کیان، سال سوم، خرداد، شمارۀ 13، صص 50-55.
‏‫عسگری (مانی)، میرزاآقا. (۱۳۸۲) «ادبیات سیاسی و سیاست ادبیات». نگاه نو، آبان، شمارۀ 59، صص 36-39.
قانون‌پرور، محمدرضا. (۱۳۹۵) منادیان قیامت: نقش اجتماعی- سیاسی ادبیات در ایران‌ معاصر. ترجمۀ مریم طرزی، چ اول. تهران: آگه.
‏‫کوشکی، محمدصادق. (۱۳۸۱) «درآمدی بر تعامل ادبیات داستانی و سیاست». اندیشه انقلاب اسلامی، سال دوم، پاییز، شمارۀ 3، صص 95-98.
گرجی، مصطفی. (۱۳۹۶) رمان و سیاست: تحلیل ادبیات داستانی سیاسی پس از انقلاب اسلامی، چ اول. تهران: جهاد دانشگاهی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.
‏‫گودرزی، محمدرضا. (۱۳۸۶) بازتاب سیاست در ادبیات داستانی ایران از 1376 تا پایان آبان ماه 1383، چ اول. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
‏‫لاکلا، ارنستو و دیگران. (۱۳۹۵) تحلیل گفتمان سیاسی؛ امر سیاسی به مثابۀ یک برساخت گفتمانی. ترجمۀ امیر رضایی‌پناه و سمیه شوکتی‌مقرب، چ اول. تهران: تیسا.
‏‫مؤمنی، محمدباقر. (۲۵۳۷ شاهنشاهی) ایران در آستانۀ انقلاب مشروطیت و ادبیات مشروطه، چ پنجم. تهران: سپیده، شباهنگ.
‏‫مایلی، کیانوش. (۱۳۷۴) «بررسی اجمالی شعر سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی». روزنامة جمهوری اسلامی، 3 خرداد، ص 13.
‏‫مرادپور آرانی، مهدیه. (۱۳۹۰) بازنمایی نارضایتی سیاسی- اجتماعی در ادبیات داستانی پیش از انقلاب (سال‌های 1340 - 1357)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی انقلاب اسلامی. استاد راهنما: دکتر  مصطفی مهرآیین. تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی.
موحد، ضیاء. (۱۳۸۵) شعر و شناخت، چ دوم. تهران: مروارید.
‏‫میرصادقی، جمال. (۱۳۹۴) ادبیات داستانی، چ هفتم. تهران: سخن.
‏‫میرصادقی‌، جمال‌؛ میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت‌. (۱۳۸۸) واژه‌نامۀ هنر داستان‌نویسی: فرهنگ تفصیلی اصطلاح‌های ادبیات داستانی، ویرایش دوم، چ دوم. تهران: کتاب مهناز.
‏‫میرعابدینی، حسن. (۱۳۹۲) تاریخ ادبیات داستانی ایران، چ اول. تهران: سخن.
‏‫ناظمیان، رضا. (۱۳۹۲)ادبیات دریا (رمان سیاسی) در ایران و سوریه. طرح پژوهشی. ناظر: علی گنجیان خناری. دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامۀ طباطبایی تهران.
‏‫وداک، روث. (۱۳۹۵)«سیاست به‌مثابه (امر) معمول؛ واکاوی گفتمان سیاسی در کنش». در تحلیل گفتمان سیاسی؛ امر سیاسی به مثابۀ یک برساخت گفتمانی. تهران: تیسا، صص 133-150.
یزدانی خرم، مهدی. (۱۳۹۵)«سرمقاله (یادداشت سردبیر)؛ صدای پای رمان سیاسی». تجربه، سال ششم، تیر. شمارۀ 44، ص 14.
‏‫یورگنسن، ماریانه و فیلیپس، لوئیز. (۱۳۹۲)نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی، چ سوم. تهران: نی.