مقایسه ساختاری– محتوایی مثنوی‌های داستانی بهرام و بهروز بنایی هروی و وقار شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاداسلامی، البرز، ایران

چکیده

یکی از سنت­های ادبی- فرهنگی شاعران فارسی زبان در قرون مختلف به‌ویژه از قرن هفتم به بعد نظیره‌گویی بوده است، شیوه­ای که شاعران در خلق اثر هنری خویش به منظومه ­های پیش از خودشان نظر داشته­اند. ازجملة این آثار مثنوی­های بهرام و بهروز است که یکی از آن دو در قرن نهم به وسیله بنایی هروی سروده شده است و دیگری سرودة وقار شیرازی است. در این پژوهش ضمن ردّ انتساب چنین اثری به نام سنایی، آثار مذکور از حیث ساختار و محتوا مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته‌اند. این آثار برخلاف قول مشهورتر، هر دو در زمرة ادبیات تعلیمی جای می‌گیرند. قرائن متنی گویای آن است که وقار شیرازی، مثنوی بنایی هروی را از پیش دیده است و وقار با خلق حوادث بیشتر و پیرنگ پیچیده‌تر بر جذابیت قصّه افزوده است به‌گونه­ای که در تبیین تغییر و تحوّل  قهرمان اصلی، می­توان آن را با ویژگی‌های سفر قهرمان جوزف کمپبل تطبیق داد در حالی که در منظومة بنایی در نهایت، قهرمان قصه در مباحث تعلیمی گم می­شود. مباحث تعلیمی در اثر بنایی نمود بیشتری دارد و در منظومة وقار تنوع بیشتری دارد و در عین حال محوریت اصلی هر دو منظومه، تعلیم «عاشقی»کردن است

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparing the Structure and Context of the Fictional Masnavi of Bahram and Behrooz Banaee Heravi and Vaghar shirazi

نویسنده [English]

  • zahra Dorri
Associate Professor, Department of Persian language and literature, Karaj Islamic Azad University, Karaj, Iran.
چکیده [English]

Pastiche is counted as one of the cultural traditions of Persian poets in different decades particularly after the 7th century. It is referred to as a procedure in which a poet considers a previous literary piece in creating his own artwork. For example, “the Masnavi by Bahram and Behrooz” and poems of Vaghar Shirazi from the 9th century are among these kinds of artworks. In the current study, we compare the structure and context of the aforementioned artworks. Besides, it is declared that those artworks do not belong to Sanaee. As provided by the existing literature, it seems as if Vaghar Shirazi has considered the Masnavi of Banaee Heravi and, then, has added more attractive scenes and complications to increase the charm of the stories. In Banaee’s “Manzoome,” the reader may lose the touch of the hero due to the complications of story and didactic topics. In contrast, the addressed hero in Vaghar Shirazi's poems is compared to the "hero's trip" of Joseph Campbell’s stories. On the other hand, the main topic in both artwork is mainly about love.
Introduction
One of the innovative methods in literature and art is imitation, where poets, writers, painters, and musicians create works influenced by or following the creators of previous literary and artistic works. This method represents a contrast with parody, which lies under the same category of imitation, in spite of its opposition. As it appears, the prevalence of imitation, especially from the seventh century onwards, indicates that the method of creating literary works has become a cultural tradition especially during the Timurid and Safavid eras, regardless of its merits and drawbacks. Among them, is the Masnavi by "Bahram and Behrouz," which is the one attributed to Imam Heravi (a poet of the 10th century), and another to Vaghar Shirazi (a poet of the 13th century) as mentioned in researchers' work and, last but not least, the one by "Bahram and Behrouz" being in prose.
Method and Results
This research aims to refute the attribution of such a work to Imam Heravi and Sana'i, and to analyze and compare the mentioned work in terms of structure and content to determine the type and extent of influence and imitation from previous texts. Furthermore, attempts have been made to reveal whether the similarities are intentional or coincidental. Stylistic and content-related evidence indicates that these two masnavis share similar thematic and narrative foundations. Additionally, it is certain that Vaghar Shirazi had seen the earlier masnavi or, like many narrative poems, had heard it. Followed by that, he recreated this narrative. This research introduces and compares the content and structure of the two works.
The prevalence of imitation (analogy) in Persian literature has sometimes led to the association of several poets with a work of the same name, highlighting intertextual influences and connections, and occasionally causing confusion among researchers. In this research area, it has been examined that the Masnavi by "Bahram and Behrouz" has yielded several insights. One of the possible perspectives in this respect is that Imam Heravi and Sana'i do not have a masnavi named "Bahram and Behrouz." In this respect, a verse by Sana'i in Masnavi by Banai Heravi and its similarity in weight to Sana'i's masnavis has led to an incorrect attribution. Furthermore, considering the main narrative elements, events, dialogues, and characterizations, the examined Masnavis are not considered romantic. Romantic Masnavis revolve around love and conclude with it, featuring elements such as sudden love, descriptions of gatherings and nature, scenes of love-making, intermediaries between lovers, the exchange of love letters, and lamentations of separation, which are either absent or very faint in these two Masnavis. Romantic Masnavis mostly derive their names from the main characters who have a romantic relationship, whether the couple is male and female, both male, or even named after plants and animals. In contrast, both of these masnavis are named as "Bahram and Behrouz." These are the characters who, due to a romantic conflict, are positioned as hero and anti-hero (good and evil) in the stories, this allows the narrator to delve into didactic discussions, with the beloved (Gohar or Golcheh) only appearing in the background. In reality, the love story, or rather the marriage of convenience, serves as a pretext for conveying moral, religious, and sometimes mystical teachings. Therefore, contrary to some researchers' opinions, the didactic aspect is much more prominent in both masnavis, and the theme of love is merely the initial conflict that disrupts the initial calm of the story.
Conclusion
The significant similarity in the main theme of the story, the reasons for the narrative's formation, the initial conflict, the hero and anti-hero's struggle, the similarity in the main characters' names, the prominent use of allegory in dialogues (similar structure), and even sometimes, the use of specific allegories (the story of the fox and the cranes, the gardener and the snake and the bear, the farmer and the snake and the monkey) all indicate that Vaghar Shirazi had certainly seen Banai Heravi's masnavi beforehand, giving precedence to Banai Heravi. In comparing these two works, Banai pays more attention to direct description, and the anti-hero (Bahram) has a minimal presence in the story's dialogues, indicating a greater weakness in Banai Heravi's storytelling. The hero of Vaghar Shirazi's story, after a long journey and facing many trials and overcoming difficulties, proving the superiority of intellect, knowledge, and ethics, returns to his homeland with joy and victory, akin to Joseph Campbell's "Hero's Journey" (departure, initiation, return). In contrast, in Banai's masnavi, the slow pace of events leads to stagnation, and the story ends with continuous didactic teachings without the presence of the hero or heroes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Banaee
  • Veghars
  • Shirazi
  • Pastiche
  • Plot
  • Didatic
اخوت، احمد. (1371) دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.
اسکولز، رابرت. (1377) عناصر داستان، چاپ سوم. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: نشر مرکز.
امینی، مسعود. (1399) «مولانا بنایی شخصیتی چند بُعدی؛ اما فراموش‌شده در هرات». هرات: مؤسسه پژوهشی بایسنقر. https://baysunghur.org/?p=1547
ایرانی، ناصر. (1380) هنر رمان، چاپ اول. تهران: انتشارات آبانگاه..
بنایی هروی، کمال الدّین. (1351) گزیده باغ ارم یا بهرام و بهروز. به اهتمام سید اسدالله مصطفوی.تهران: بی‌جا.
بنایی هروی، کمال‌الدّین. (1336) باغ ارم و افضل التذکار ذکر الشعرا و الاشعار و تذکرة نوایی. تاشکند: بی­جا.
درّی،  زهرا. (1400) مثنوی­های بهرام و بهروز بنایی هروی و وقار شیرازی. تهران: زوار.
ذوالفقاری، حسن. (1394) یکصد منظومه عاشقانة فارسی، چاپ دوم. تهران: نشر چرخ.
ریپکا، یان. (1383) تاریخ ادبیات ایران، ج 2، چاپ اول. ترجمة ابوالقاسم سری. تهران: سخن.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1354) نقد ادبی، جلد اوّل.تهران: امیرکبیر. 
سنایی، ابوالمجد مجدود ­بن آدم. (1332) مجموعة چهار کتاب نایاب، عقل‌نامه، عشق‌نامه، بهرام و بهروز و  کارنامة بلخ».  مقدمه و تصحیح غلام جیلالی(جلالی). غزنین: مطبع سنایی.
سنایی، ابوالمجد مجدود­ بن آدم. (1385) دیوان سنایی. تصحیح مدرس رضوی.تهران: انتشارات سنایی.
شفق، اسماعیل؛ جهان رمضان، سمیرا. (1392) «مضامین حرکت در شاهنامه». پژوهشنامه زبان و ادب فارسی  گوهر گویا، سال پنجم، شماره چهارم پیاپی، شماره20، 65-92.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1385) تازیانه­های سلوک. تهران: آگاه.
شیرازی، وقار. (1395) مثنوی بهرام و بهروز. به کوشش مهدی نوروز، رضا جلیلی. نیشابور: دانشگاه آزاد نیشابور.
شیرازی، وقار. (1395) مثنوی بهروز و بهرام. با مقدمه و کوشش عبدالحسین جلالیان. تهران: انتشارات یزدان.
صفوی، سام­میرزا. (1314) تحفة سامی. تصحیح و مقابلة وحید دستگردی. ضمیمة نشریه ارمغان. تهران: امیر. کبیر.
عبداللهیان، حمید. (1380) «شیوه­های شخصیت‌پردازی». نشریة ادبیات داستانی، شماره54، 62-70.
علیزاده، احمد؛ مهرنیا، میثم. (1392) «معرفی دیوان بنایی هروی و نگاهی به سبک شعر او». فصلنامه سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، تابستان، دوره6، شماره 2، پی‌درپی 20، 303-313.
کاظمی، داریوش؛ پورنجمه، اعظم. (1390) «شکوائیه­ها در دیوان وقار شیرازی». فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه بوشهر، شماره 10، 39- 64.
مصفّا، مظاهر. (1389) دیوان حکیم سنایی. تهران: زوّار.
مک‌کی، رابرت. (1382) داستان: ساختار، سبک و اصول فیلم‌نامه‌نویسی. ترجمۀ محمد گذرآبادی. چاپ اول. تهران: هرمس.
میرصادقی، جمال. (1385) عناصر داستان، چاپ پنجم. تهران: سخن.
میرصادقی، جمال. (1390) ادبیات داستانی، چاپ ششم. تهران: سخن.
نوّابی، ماهیار. (1334) «شرح احوال خاندان وصال». نشریه زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال هفتم، شماره 34.
نوروز، مهدی؛ جلیلی، رضا. (1396) «معرفی و بازشناسی نسخة خطی بهرام و بهروز وقار شیرازی». پژوهشنامه نسخه‌شناسی متون نظم و نثر فارسی، دوره دوم، پاییز، شماره 5،150-178.
نوروز، مهدی؛ جلیلی، رضا. (1397) «تأثیرپذیری تمثیلی وقار شیرازی در منظومة بهرام و بهروز از مثنوی مولانا». نشریه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شماره 35، 73-89. 
یونسی، ابراهیم. (1379) هنر داستان‌نویسی. تهران: نگاه.