بررسی درونمایه‎های اجتماعی- فرهنگی در داستان‎های کوتاه جنگ/دفاع مقدس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

جامعه‌شناسی ادبیّات ازرویکردهای بین ­رشته‏ ای است که به بررسی آثار ادبی از منظر آرای جامعه‎شناسی می‌پردازد. در این رویکرد آثار ادبی ازجمله اسنادی است‎که‎ می‎تواند برای بازکاوی پدیده‌های تأثیرگذار اجتماعی و فرهنگی مورد بررسی قرار گیرد. در پژوهش حاضر مجموعة نخست داستان‌های یوسف شامل 22 داستان برگزیدة مسابقه ملّی داستان‌نویسی دفاع مقدّس/ جنگ (1385) از منظر جامعه‎شناسی ادبیّات بررسی شده است. هدف از این پژوهش، کاوش در مسائل اجتماعی و ردیابی تغییرات اجتماعی، فرهنگی در دو دهة بسیار مهم از نظر تحوّلات سیاسی پس از جنگ بوده است. نتایج نشان می‎دهد 68 درصد از داستان‎های بررسی‌شده بازتاب‌دهنده واقعیّت‎های جامعه هم‌عصر خود هستند. نویسندگان جوان با درک شرایط دهه اول انقلاب اسلامی با تغییر شرایط در دو دهه پس از جنگ (1387) ضمن انتقاد از پیامدهای نابهنجار توسعه اقتصادی، سیاسی بر رویکرد تبیین معارف دفاع مقدّس/ جنگ، تأکید کرده‎اند. مهم‌ترین‎ چشم‎انداز در داستان‎های بررسی شده، به حاشیه راندن محرومیت‌های خاطره‌انگیز (حرمان نوستالژیک) دهه نخست جنگ و برجسته‌شدن گفتمان انتقادی و مفاهیم هویّت‌بخش شامل تبیین ارزش‌های اجتماعی و معنوی به‌عنوان موضوعی وحدت‌بخش بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of socio-cultural themes In war short stories (1367-1386)

نویسنده [English]

  • Mahmoud Ranjbar
Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Gilan University, Rasht, Iran.
چکیده [English]

Sociology of literature is one of the interdisciplinary approaches that examines literary works from the perspective of sociology. In this approach, literary works are one of the documents that can be examined to investigate influential social and cultural phenomena. In the current research, the first group of "Youssef" stories, including 22 selected stories of the national contest of writing the holy defense/war (1385), has been examined from the perspective of literary sociology. The purpose of this research was to explore social issues and trace social and cultural changes in two very important decades in terms of political developments after the war. The results show that 68% of the reviewed stories reflect the realities of their contemporary society. Young writers, understanding the conditions of the first decade of the Islamic Revolution and the change of conditions in the two decades after the war (1387), while criticizing the abnormal consequences of economic and political development, have emphasized the approach of explaining the doctrines of holy defense/war. The most important perspective in the reviewed stories is the marginalization of the nostalgic deprivation of the first decade of the war and the highlighting of critical discourse and identity-giving concepts, including the explanation of social and spiritual values as unifying objects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sociology of Literature
  • Theme
  • Yousef Short Stories
  • The Second Decade of the Islamic Revolution
اخوان مفرد، حمیدرضا. (1385) ایدئولوژی، مفهوم و کارکردهای آن. مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی تبیین انقلاب اسلامی، تهران: نشر عروج.
اسکارپیت، روبرو. (1374) جامعه‌شناسی ادبیّات. ترجمة مرتضی کتبی. تهران: سمت.
‏ اک‍ب‍ری‌ ش‍ل‍دره‌ای‌، فریدون. (1382) درآم‍دی‌ ب‍ر ادبیّات‌ داس‍ت‍انی‌ پ‍س‌ از پیروزی‌ ان‍قلاب‌ اسلامی ایران. ت‍هران: م‍رک‍ز اس‍ن‍اد ان‍ق‍لاب‌ اس‍لامی.
باختین، میخاییل. (1380) «سخن در زندگی و سخن در شعر» در سودای مکالمه، خنده، آزادی، ترجمة محمدجعفر پوینده. تهران: نشر چشمه.
پیروز، غلامرضا. (1383) درون‌مایه‌های داستان‌های معاصر فارسی از سال 1300 تا 1357 ه.ش. پایان‌نامه (کارشناسی ارشد). استاد راهنما کاووس حسن‎لی. منصور رستگارفسایی. شیراز: دانشگاه شیراز.
دادفر، مژگان. (1381) «مبانی انسان‌شناسی ادبیّات انقلاب». فصلنامه پژوهشی اندیشه انقلاب اسلامی، سال اوّل، شماره سوم، پاییز 1381، صص 122-111.
دوئرتی، جیمز؛ فالتز گراف، رابرت. (1376) نظریههای متعارض در روابط بین‌الملل. ترجمة علیرضا طیب و وحید بزرگی. تهران: نشر قدس.
شیروانلو، فیروز . (1335) گستره و محدوده جامعه‌شناسی هنر و ادبیّات. تهران: توس.
داد، سیما. (1387)  فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
زوّاریان، زهرا. (1370)  تصویر زن در ده سال داستان‌نویسی انقلاب اسلامی. تهران. حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
سلیمانی‎خواه، لیلا. (1377) بررسی تحوّل مضامین در داستانهای کوتاه (از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان دفاع مقدّس). پایان‌نامه (کارشناسی ارشد). استاد راهنما حسینعلی قبادی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
سمتی، هادی. (1385) «انقلاب اسلامی و تجدیدنظر در تئوری انقلاب». مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی تبیین انقلاب اسلامی. تهران: عروج.
عاملی، محمد؛  حاضری، علی‌محمد. (1386) «چرخش فرهنگی در قلمرو مطالعات انقلاب‌های اجتماعی با تأکید بر انقلاب اسلامی». نامه علوم اجتماعی، شماره 32، زمستان، صص 17-1.
عبدالحسینی، سهیلا. (1387)  تأملی بر هویّت قلم. کتاب دوازدهم. مجموعه مقالات دوازدهمین جشنواره کتاب سال دفاع مقدّس. به اهتمام سیدمحمد میرکاظمی. تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدّس. ص 214-183.
فاضل، سید ابوتراب. (1378) «ریشه‎یابی مهم‌ترین چالش‌های انقلاب اسلامی در دهة سوم». پژوهش­نامه متین. فصلنامه علمی، پژوهشی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، سال اوّل، شماره 4-3، تابستان و پاییز.
فوزی، یحیی. (1384) تحوّلات سیاسی، اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی (2 جلد). تهران: عروج.
قبادی، حسینعلی. (1383) «تحلیل درونمایه‌های سووشون از نظر مکتب‌های ادبی و گفتمان‌های اجتماعی». دو فصلنامه پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، دوره جدید، شماره سوم، پاییز و زمستان، صص 54-41.
کوثری، مسعود. (1385) «بررسی جامعه‌شناختی داستانهای کوتاه جنگ» www.sajed.ir آخرین بازنگری در پایگاه: 23/3/1400.
لوکاچ، جورج. (1388) جامعه‌شناسی رمان، ترجمة محمدجعفر پوینده. تهران: نشر ماهی.
مارتین، والاس .(1382)  نظریه­های روایت، ترجمة محمد شهبا. تهران: هرمس.
یاحقی، محمدجعفر. (1374) چون سبوی تشنه. مشهد: جم.
یوسفی، لیلا؛ طاهری، قدرت‌الله. (1383) «بررسی درونمایه‎های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مجموعه داستانی شهری چون بهشت». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 2.
یوسف. (1385) مجموعه داستان‎های برگزیده اوّلین مسابقه ملّی داستان کوتاه ایران. تهران: صریر.