سوژگی و گفتمان هژمونیک در رمان شکارچی کوسه کر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری، دانشکده ادببیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 استاد زبان و ادبیات فارسی‌، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

بررسی درهم‌تنیدگی سوژگی و گفتمان، شناخت جنبه‌های مختلف روابط قدرتی که منجر به ساختن این گفتمان‌ها و محدودکردن سوژگی و عاملیت می‌شوند، از ضرورت‌های زندگی در عصر حاضر است؛ به‌ویژه برای نوجوانان که در ابتدای تعامل‌های اجتماعی قرار دارند و شبکه‌ای از روابط قدرت و گفتمان، در برساخت سوژگی آن‌ها نقش دارد. در این میان، جنسیت از مسائلی است که نقشی تعیین‌کننده در ساخت سوژگی فرد دارد و شبکه‌ای گفتمانی شکل می‌دهد. این پژوهش به‌دنبال پاسخ به این پرسش برآمده است که در بررسی سوژگی نوجوان، عاملیت سوژه، در معنای آزادبودن از شبکه‌های گفتمانی است یا خیر؟ به این معنا که گفتمان‌ها (ازجمله گفتمان جنسیت) نقشی انکارناپذیر در برساخت سوژگی نوجوانان دارند و در بسیاری مواقع، سوژگی خارج از شبکۀ گفتمانی تعریف‌ناپذیر است. برای این منظور، از دیدگاه فوکو دربارۀ سوژۀ اجتماعی و گفتمانی بهره گرفته‌ایم که سوژگی فرد را برآمده از روابط قدرت و فرایندهای گفتمانی بررسی کرده‌است. این پژوهش از نوع پژوهش‌های توصیفی‌تحلیلی است که در آن از روش نشانه‌شناسی اجتماعی بهره برده‌ایم. نشانه‌ها در دو بافت متنی (نشانه‌های زبانی و زیبایی‌شناختی) و بافت اجتماعی (کنش‌های گفتاری، ارتباطی‌رفتاری و بدن) بررسی شده‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سوژۀ پسر در این رمان، باوجود داشتن کنش و عاملیت، در دل گفتمان سنت و جنسیت نقش ایفا می‌کند و می‌توان آن را موضوع گفتمان مردانگی تلقی کرد. به‌طورکلی می‌توان گفت، سوژۀ این رمان، سوژه‌ای گفتمانی است که آنچه دربارۀ او به‌نظر سوژگی و عاملیت می‌آید، تنها نقش‌آفرینی در مقام ابژه‌ای مردانه است. دنیای کار و اقتصاد، مسئولیت‌داشتن و مردانگی زودهنگام (ازدواج و پدرشدن)، همۀ فضاهایی است که سوژۀ پسر را از رها بودن دورۀ نوجوانی، به سوژه‌ای گفتمانی‌شده و غرق‌شده در دنیای بزرگ‌سالی کشانده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Subjectivity and hegemony discourse of The whale shark hunter

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Jokari 1
  • Saeed Hesampour 2
1 Post Doc Researcher at Shiraz University, Shiraz, Iran.
2 Professor of Persian Language and literature, Shiraz University Shiraz, Iran.
چکیده [English]

Investigating the entanglement of subjectivity and discourse, knowing the various aspects of power relations that lead to the construction of these discourses, and limiting subjectivity and agency, are some of the necessities of life in the present era. This is especially for adolescents who are at the beginning of social interactions. Meanwhile, gender is one of the issues that plays a decisive role in constructing the individual subjectivity, and a part of these discourses occur through the gender of individuals. This research targets the adolescent subjectivity and seeks to find out whether subject agency addresses freedom from discourse networks or not? Foucault’s point of view on the social and discourse subject, which has examined the individual subjectivity as a product in discourse processes, is utilized in this respect.
This research is a qualitative research in which the method of social semiotics is utilized to examine different dimensions of subjectivity. Signs have been studied in two contextual contexts (linguistic and aesthetic signs) and social contexts (speech acts, communicational behavioral and body). The findings of this study indicate that the subject of boy in this novel, despite having action and agency, plays a role in the heart of tradition and gender discourse and can be considered as the object of the masculinity discourse. In general, it can be claimed that the subject of this novel is the subject of discourse, and what seems to be about him in terms of subjectivity and agency is only a role as a masculine object.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The whale shark hunter
  • Subject
  • Discourse
  • Gender
اصحابی، سیران. (1396) برساخت سوژگی دختر و دخترانگی در سه رمان (هستی، زیبا صدایم کن، این وبلاگ واگذار می‌شود) فرهاد حسن‌زاده. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان.
آرامش‌فرد، شیدا. (1400) «نگاهی به مفهوم سوژگی و بیناسوژگی در رمان ادسون آرانتس دوناسیمنتو و خرگوش هیمالیایی‌اش از جمشید خانیان». دو فصلنامه مطالعات ادبیات کودک، دوره 12، شماره 1، ص1-22.
پاینده، حسین. (1393)  داستان کوتاه در ایران (داستان‌های پسامدرن)، چ2. تهران: نیلوفر.
جانباز، امیدرضا؛ علی‌اکبر مسگری، احمد. (1392) «پیدایش سوژه اجتماعی در اندیشه هگل». مجله غرب‌شناسی بنیادی، 1، 23_42.
جوکاری، مهناز؛ حسام‌پور، سعید. (1399) «نشانه‌شناسی اجتماعی برساخت سوژه در رمان هستی از فرهاد حسن‌زاده». مجله ادبیات پارسی معاصر، سال دهم، ش2، 75-99.
جوکاری، مهناز؛ حسام‌پور، سعید. (1399) «برساخت سوژۀ گفتمانی در رمان نوجوان سایه هیولا». مجله روایت‌شناسی، سال 4، ش8، 113-150.
جوکاری، مهناز. (1400) سوژگی و گفتمان در رمان نوجوان ایران، چاپ اول. تهران: نگاه معاصر.
چندلر، دانیل. (1387) مبانی نشانه‌شناسی، چاپ سوم. ترجمة مهدی پارسا. تهران: سوره مهر.
دریفوس، هیوبرت؛ رابینو، پل. (1394) میشل فوکو، فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، چاپ دهم. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نی.
  زرقانی، مهدی. (1398) تاریخ بدن در ادبیات. تهران: سخن.
ساسانی، فرهاد. (1389) معناکاوی: به‌سوی نشانه‌شناسی اجتماعی، چاپ اول. تهران: علم.
صابر، زینب؛ ضیاء‌شهابی، پرویز. (1391) «نسبت سوژه و قدرت در رمان‌های دُن کیشوت و مادام بوواری با ابتنای بر دیدگاه‌های میشل فوکو». مجله پژوهش سیاست نظری، 11، 200- 181.
صفوی، کوروش. (1383) درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سوره مهر.
عبدی، عباس. (1392) شکارچی کوسه کر، چاپ اول. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
فتحی، حسین. (1390) »نشانه‌شناسی مرکززدایی و انزوای سوژه در داستان سگ ولگرد». مجله ادب‌پژوهی، دوره پنج، 15، 83- 96.
کابلی، پل. (1394) نشانه‌شناسی و زبان‌شناسی (نشانه‌سازی، ارتباط و زبان). ترجمة راحله گندمکار. تهران: سیاهرود.
کریمی، فرزاد. (1397) تحلیل سوژه در ادبیات داستانی پسامدرن ایران. تهران: روزنه.
کریمی، فرزاد؛ حسام‌پور، سعید. (1394) «وقتی نویسنده متن می‌شود: متنی‌شدن سوژه در داستان ویران، نوشته‌ی ابوتراب خسروی». مجله نقد ادبی، 31، 167- 183.
کریمی، فرزاد؛ حسام‌پور، سعید. (1396) «تقابل زیست‌جهان سوژه در چند داستان مدرن و پسامدرن فارسی». کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، 35، 121- 142.
محمدپور، احمد. (1392) روش تحقیق کیفی ضد روش1، چاپ دوم. تهران: جامعه‌شناسان.
میلز، سارا. (1392)  میشل فوکو. ترجمه مرتضی نوری، چاپ دوم. تهران: مرکز.
ون لیوون، تئون. (1395)  آشنایی با نشانه‌شناسی اجتماعی. ترجمه محسن نوبخت. تهران: علمی.
هال، دونالد. ای. (1395) سوبژکتیویته در ادبیات و فلسفه، چاپ اول. ترجمه بختیار سجادی و دیاکو ابراهیمی. تهران: دنیای اقتصاد.