آشنایی‌زدایی در آثار عباس نعلبندیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه پژوهش‌های ادبی پژوهشکده زبان و ادبیّات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری رشتۀ زبان و ادبیّات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

عباس نعلبندیان به­عنوان مؤلّفی فرم­گرا و پیشرو تأثیر بسیاری بر تئاتر و نمایش معاصر ایران گذارد؛ دغدغۀ او هم در نمایش­نامه­ها و هم در آثار غیر نمایشی­اش «فرم» بوده است. آشنایی­زدایی از نکات بسیار مهمّی است که فرمالیست­ها، به­ویژه شکلوفسکی، بر آن تأکید می‌کردند. این ویژگی ممتاز فرم­گرایی به­صورت برجسته در آثار نعلبندیان نیز دیده می­شود. باوجود این، در معدود پژوهش­هایی که تاکنون راجع به او انجام­گرفته، بیش از فرم به محتوای آثارش توجّه شده است. از این رو در نوشتار پیش رو کوشش شده تا ابعاد مختلف آشنایی­زدایی در آثار عباس نعلبندیان با تأکید بر هنجارگریزی­های واژگانی، معنایی، نوشتاری، سبکی، زمانی و نحوی بررسی و تحلیل شود و ضمن آن به آشنایی­زدایی در وجوه پیرامتنی این آثار نیز توجّه شود. هدف از پژوهش حاضر پاسخ­دادن به این پرسش­هاست که هنجارگریزی و آشنایی­زدایی در آثار عباس نعلبندیان چگونه صورت گرفته است؟ کدام نوع از انواع هنجارگریزی­ها در آثار او بسامد بیشتری دارد و دلایل و زمینه­های آن کدام­ است؟ آیا بسامد هنجارگریزی در وجوه پیرامتنی به­اندازۀ وجوه شش­گانۀ مذکور در خوانش آثار او تعیین­کننده است؟ نتایج پژوهش نشان­دهندۀ آن است که بسامد هنجارگریزی نوشتاری (با توجّه به غلط­نویسی تعمّدی مؤلّف) در آثار مورد بررسی بسیار بالاست. درزمینۀ هنجارگریزی معنایی نیز تکیه بر تضاد و تکرار بسیار زیاد است؛ همچنین رویکرد هنجارگریزانۀ نویسنده در اجزای پیرامتنی آثارش چنان پررنگ است که به­نظر می­رسد در خوانش این آثار نمی­توان آن را نادیده گرفت.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Defamiliarization in the Works of Abbas Nalbandian

نویسندگان [English]

  • Yousef Mohammadnezhad Alizaminin 1
  • Arash Jafaree 2
1 Assistant Professor, Department of Literary Research, Institute of Language and Literature, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
2 Ph.D. Student of Persian Language and Literature, Institute of Language and Literature, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

.
Abbas Nalbandian, as a formalist pioneer author had a great influence on the contemporary theatre in Iran. His main concern in his playwrights and literary works was form. Defamiliarization is one of the most important issues which was greatly emphasized by formalists, especially, Shklovsky. This eminent property of Formalism is observed in the works of Nalbandian prominently. Nevertheless, in few studies of his works, content has been considered more than form. So, in this article, it is tried to study and analyze the different dimensions of defamiliarization in the works of Abbas Nalbandian with emphasis on the lexical, semantic, written, stylistic, temporal, and syntactic deviations while the paratextual defamiliarization has been accounted, too. Therefore, this research aims to explain that how defamiliarization and deviation had appeared in the works of Nalbandian? What types of deviation have had a higher frequency in these works? and what are their grounds and causes? Is the deviation frequency in paratextuality a determinant factor as well as the other six mentioned dimensions? The results of the research indicate that the written deviation (according to author's deliberate misspelling) has a high frequency in the studied works. Regarded the semantic deviation, contrast and repetition are greatly emphasized. Moreover, author's deviational approach toward the components of paratextuality is so prominent that they should not be neglected seemingly.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nalbandian
  • Defamiliarization
  • Deviation
  • Paratextuality
قرآن (1395)، ترجمه: بهاءالدّین خرمشاهی، چاپ هشتم، تهران: دوستان.
آجودانی، ماشاالله (1386)، مشروطۀ ایرانی، چاپ هشتم، تهران: اختران.
آدمیت، فریدون (1349)، اندیشه­های میرزا فتحعلی آخوندزاده، چاپ اوّل، تهران: خوارزمی.
احمدی، بابک (1375)، حقیقت و زیبایی (درس­های فلسفۀ هنر)، چاپ اوّل، تهران: نشر مرکز.
---------- (1395)، ساختار و تأویل متن، چاپ هجدهم، تهران: نشر مرکز.
استریندبرگ، آگوست (1351)، طلبکارها، ترجمة عباس نعلبندیان، چاپ اوّل، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
خلج، اسماعیل (1381)، نمایش­نامه­نویسان ایران از آخوندزاده تا بیضایی، چاپ اوّل، تهران: اختران.
رضایی­راد، محمد (1382)، «سایه­روشنی از عباس نعلبندیان»، کارنامه، سال ششم، شمارۀ 36، صص 37-40.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1370)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس (1383)، بیان و معانی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات فردوس.
صفوی، کوروش (1394)، از زبان­شناسی به ادبیات (جلد اول: نظم)، چاپ پنجم، تهران: سورة مهر.
------------ (1394)، از زبان­شناسی به ادبیات (جلد دوم: شعر)، چاپ پنجم، تهران: سورة مهر.
عاطفه، جواد و پاکباز، عاطفه (1394)، دیگران عباس نعلبندیان، چاپ اوّل، تهران: ملیکان.
عطار نیشابوری (1386)، تذکرة­ الاولیا، تصحیح: محمّد استعلامی، چاپ شانزدهم، تهران: زوّار.
لیکاف، جورج و جانسون، مارک (1399)، استعاره­هایی که با آن­ها زندگی می­کنیم، ترجمة جهانشاه میرزابیگی، چاپ سوم، تهران: آگاه.
موحدیان، مریم (1381)، نمایش­نامه­نویسان معاصر ایران (دهۀ چهل)، چاپ اوّل، تهران: نمایش.
میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1376)، واژه­نامۀ هنر شاعری، چاپ دوم­، تهران: کتاب مهناز.
نامور مطلق، بهمن (1386)، «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن­ها»، پژوهش­نامۀ علوم انسانی، سال چهاردهم، شمارۀ 56، صص 83-98.
نعلبندیان، عباس (1348 الف)، اگر فاوست یک­کم معرفت به خرج داده بود... ، چاپ اوّل، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
------------ (1348 ب)، پژوهشی ژرف و سترگ و نو، در سنگواره­های دورۀ بیست و پنجم زمین­شناسی، چاپ اوّل، تهران: سازمان جشن هنر.
------------ (1349 الف)، سندلی کنار پنجره بگذاریم و بنشینیم و به شب دراز تاریک خاموش سرد بیابان نگاه کنیم، چاپ اوّل، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
------------ (1349 ب)، ص ص م از مرگ تا مرگ، چاپ اوّل، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
------------ (1351)، قصّۀ غریب سفر شاد شین شاد شنگول، چاپ اوّل، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
------------ (1354)، وصال در وادی هفتم (یک غزل غمناک)، چاپ اوّل، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
------------ (1355)، ناگهان، چاپ دوم، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
------------ (1356 الف)، داستان­هایی از بارش مهر و مرگ (یک پنج­گانه)، چاپ اوّل، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
------------ (1356 ب)، هرامسا 705 709، چاپ اوّل، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
------------ (منتشرنشده)، پوف، یک شادی­نامۀ کوتاه.
نفیسی، آذر (1367)، «آشنایی­زدایی در ادبیات»، کیهان فرهنگی، سال ششم، شمارة 2، صص 34-37.
هانتکه، پیتر (1351)، سه قطعه، ترجمة عباس نعلبندیان، چاپ اوّل، تهران: ناشر تلویزیون ملّی ایران (کارگاه نمایش).
References
Genette, G. (1997 A), Palimsests: Literature in the Second Degree, Translated by: Channa Newman & Claude Doubinsky, University of Nebraska Press.
Genette, G. (1997 B), Paratexts: Threshohds of Interpretation, Translated by: Jane.E.Lewin, Cambridge University Press.
Leech, G. (1969), A Linguistic Guide to English Poetry, Longman.