بررسی داستان «افشین و بودلف» در تاریخ بیهقی بر مبنای ساختار نمایش‌نامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدۀ مدیریّت و علوم انسانی، دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، چابهار، ایران

چکیده

تاریخ بیهقی از جنبة روایتی، نقل حکایت تاریخی، عبرت­انگیزی، توصیف و... یکی از آثاری است که قابلیت­ها و بن­مایه­های تصویری و دراماتیک دارد. این کتاب در یک نگاه، داستانی با روایت تاریخی در توالی زمان است و هر یک از حکایت­های آن، ساختار داستانی منسجمی دارد. بافت قوی داستان افشین و بودلف و توصیف­های دقیق در فضای روایت، با ارائة زمان و مکان مشخّص در پنج پرده، به تصویر نمایشی گرایشی آشکار دارد. شخصیّت­های این داستان به شیوه­های گوناگونی از راه کنش و گفت­وگو معرّفی می­شوند و مخاطب با خصوصیّات ظاهری و رفتار آن‌ها آشنا می­شود. بیهقی در این حکایت با عینیت و برون­گرایی در توصیف، کنش‌مندی روابط، تصویری‌ساختن موقعیت­ها، فضاها و گفت­وگوها، جذّابیت بصری و عاطفی، جدال­های مکرّر شخصیّت­های داستانی و...، بخشی از استعدادها و توانمندی­های نگارشی خود را در فرایند تبدیل به آثار نمایشی نشان می­دهد و این امکان را برای نمایش­نامه­نویس فراهم می­کند تا با اقتباس از این داستان، به ارائة شیوة تصویری و ارائۀ نمایشی چندپرده­ای بپردازد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of Story of “Afshin and Bodelaph” in Bayhaqi’s History Based on the Structure of the Play

نویسنده [English]

  • Fatemeh Elhami
Associate Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Management and Human Science, Chabahar Maritime University (CMU), Chabahar, Iran
چکیده [English]

Bayhaqi’s History, in term of the narration of historical anecdote, instructive description, etc. is one of the works that has visual and dramatic capabilities and themes. At first glance, this book is a story with a historical narration in the sequence of time, and each of its anecdotes has a coherent structure. The strong texture of the story of “Afshin and Bodelaph”and the detailed descriptions in the narrative space, by presenting a specific time and place in five acts, have a clear tendency towards the dramatic image. The characters of this story are introduced in various ways through action and dialogue, and the audience becomes acquainted with their physical characteristics and behavior. In this anecdote, Beyhaqi with objectivity and extraversion in describing, activating relationships, visualizing situations, spaces and conversations, visual and emotional attractiveness, frequent debates of fictional characters, etc., show some of his talents and abilities in the process of turning into dramatic works, and allows the playwright to adapt the story to present a visual style and a multi-act play.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dramatic Elements
  • Narration
  • “Afshin and Bodelaf”
  • Bayhaqi’s History
آقاحسینی، حسین؛ سیدمرتضی هاشمی و طیبه پرتوی راد (1394)، «بررسی ظرفیت­های نمایشی حکایت زن پارسای الهی­نامة عطار برای اقتباس نمایش­نامه»، ادب فارسی، شمارۀ 15، صص 41-59.
ایرانی، ناصر (1364)، داستان: تعاریف، ابزارها و عناصر، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نو جوانان.
براهنی، رضا (1393)، قصّه­نویسی، چاپ چهارم، تهران: نگاه.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1390)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی­اکبر فیاض، چاپ پنجم، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
پارسایی، حسین (1388)، «متون نمایشی و جایگاه آن در ادبیّات»، مجلّۀ نمایش، شمارۀ 119-120، صص 3-15.
پرونر، میشل (1385)، تحلیل متن نمایشی، ترجمة شهنار شاهینی، تهران: نشر قطره.
حسام‌پور، سعید (1390)، «مقایسة شگردهای داستانی در روایت بیهقی و تنوخی از ماجرای افشین و بودلف»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، دورۀ 5، شمارۀ 1، صص 17-44.
حنیف، محمد (1384)، قابلیت‌های نمایشی شاهنامه، تهران: سروش.
خالقی مطلق، جلال (1395)، «تأثیر شاهنامه بر ادبیّات نمایشی»، نشریة تخصّصی تئاتر، شمارۀ 201، صص 36-39.
 خراسانی، فهیمه و غلامحسین غلامحسین­زاده (1391)، «بررسی ساختار سه داستان از تاریخ بیهقی بر مبنای الگوی کنش گریمانس»، کاوشنامۀ زبان و ادبیّات فارسی، دورۀ 13، شمارۀ 25، صص 265-291.
داد، سیما (1382)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
رسولی، حجّت و علی عباسی (1387)، «کارکرد روایت در ذکر بر دارکردن حسنک وزیر»، پژوهش ادبیّات معاصر جهان، دورۀ 13، شمارۀ 45، صص 81-97.
 رضوانیان، قدسیه و علیرضا پورشبانان (1389)، «وجوه نمایشی تاریخ بیهقی»، مجلّۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ 65، صص 119-138.
سهرابی، علی (1394)، بازآفرینی جنبه­های نمایشی تاریخ بیهقی، با مقدّمۀ قطب‌الدّین صادقی، تهران: نشر افراز.
شهریاری، خسرو (1365)، کتاب نمایش، تهران: امیرکبیر.
شیرنسب­زاده، فرزاد (1390)، «سکوت در ادبیّات نمایشی»، فصلنامة تخصّصی تئاتر، شمارۀ 44، صص 243-265.
صادقی، قطب‌الدّین (1383)، دخمۀ شیرین و افشین و بودلف هر دو مرده­اند، تهران: قطره.
علیزاده، ناصر و منصور دلیر (1389)، «بررسی قابلیت­های نمایشی افشین و بودلف»، نامۀ پارسی، شمارۀ 54، صص 65-81.
کادن، جی. ای. (1380)، فرهنگ ادبیّات و نقد، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: شادگان.
کیومرثی، پریسا و محمّدرضا رسولی (1396)، «بررسی ظرفیت‌های درام تاریخی در تاریخ بیهقی: بررسی موردی افشین و بودلف تاریخ بیهقی و نمایش­نامۀ افشین و بودلف هر دو مرده‌اند اثر قطب‌الدّین صادقی»، مجموعه‌مقالات چهارمین همایش ملّی متن‌پژوهی ادبی نگاهی تازه به متون تاریخی، تهران: کتابخانۀ ملّی.
گلی­زاده، پروین و علی یاری (1388)، «بررسی قابلیت­های نمایشی داستان حسنک وزیر در تاریخ بیهقی»، جستارهای نوین ادبی، دورۀ 42، شمارۀ 3، صص 69-86.
لینت­ولت، ژپ (1390)، رساله­ای در باب گونه­شناسی روایت نقطة دید، ترجمۀ علی عباسی و نصرت حجازی، تهران: علمی و فرهنگی.
مستور، مصطفی (1386)، مبانی داستان کوتاه، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
مکی، ابراهیم (1390)، شناخت عوامل نمایش، چاپ هفتم، تهران: سروش.
میرصادقی، جمال (1380)، عناصر داستان، تهران: سخن.
ناظرزاده کرمانی، فرهاد (1385)، درآمدی بر نمایش­نامه‌نویسی، چاپ دوم، تهران: سمت.
ولدمن، مریلین (1375)، زمانه، زندگی و کارنامة بیهقی، ترجمة منصوره اتحادیه، تهران: تاریخ ایران.
یاحقی، محمّدجعفر (1380)، یادنامة ابوالفضل بیهقی، چاپ چهارم، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
یوسفی، غلامحسین (1370)، دیداری با اهل قلم، چاپ سوم، تهران: علمی.
یونسی، ابراهیم (1365)، هنر داستان­نویسی، تهران: سهروردی.